تازه ها و پاره های شیعه شناسی(۱۷)
تازه ها و پاره های شیعه شناسی(17)
دکتر سیدمسعود شاهمرادی
208- مطالعات شیعه شناسی در ایتالیا
«مطالعات شیعه شناسی در ایتالیا» عنوان کتابی است که توسط بیانکا ماریا اسکارچا امورتی تألیف شده و لیلا کرمی آن را به فارسی ترجمه کرده است. این کتاب توسط نشر آرما، در ۳۶۰ صفحه، و در سال ۱۳۹۷ منتشر شده است. بیانکا ماریا اسکارچا امورتی اسلام‌شناس و شیعه‌شناس ایتالیایی است. کتاب «مطالعات شیعه شناسی در ایتالیا» مجموعه یازده مقاله منتخب در موضوع اسلام، ایران و شیعه، و نخستین اثری است که از وی به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است. این مقالات در فاصله سال‌های ۱۹۷۴ تا ۲۰۱۰ میلادی توسط وی نگاشته شده اند. «چگونگی شکل‌گیری امامزاده»، «اجتهاد: وسیله ای برای تداوم یا عاملی برای استحاله؟»، «گونه شناسی مذهب شیعه: حلب ـ مشهد 1984»، «پیرامون روایات در امامیه» و «نوستالژیای گذشته: کلیدی برای درک اسلام امروز؟» از جمله عناوینی است که امورتی در این کتاب به آنها می‌پردازد.( جامعه شناسی تشیع: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/386)
209- شیعه، حافظ میراث معتزله
میراث معتزله بخشی جدایی ناپذیر از تشیع است. جز یکی دو قرن آغازین مکتب اعتزالی قرنها این تشیع بود که میراث عقلی معتزله را حفظ کرد و چنان با آن آمیخته شد که در واقع به طور حداکثری این شیعیان بودند که معتزلی بودند و این معتزلیان بودند که در شمار شیعیان بودند. بنابراین وقتی از حفظ میراث معتزله سخن می گوییم یعنی حفظ میراث تشیع. هزار سال و بل بیش زیدیان یمن و ایران تفکر و کلام معتزلی را حفظ کردند. امروزه بیشتر آنچه زیدیه دارند وابسته به تفکر معتزلی آنان است. شیعیان امامی هم از دوران نوبختی ها میراث معتزله را بخشی از میراث خود قلمداد کردند. خردگرایی در اسلام را شیعیان با شناسنامه و هویت اهل عدل و توحید بودن همواره زنده نگاه داشتند. اگر گفته می شود شیعیان معتزلی مشربند این به معنی اخذ و اقتباس نیست. اصلا از یک دوره ای هویت شیعی و معتزلی کم و بیش یکی شد، حال چه زیدی و چه امامی. زیدیه بخشی جدا ناشدنی از تاریخ تشیعند. قرن ها امامیه و زیدیه میراث مشترک داشته اند. بخش اعظم این اشتراکات تفکرات معتزلی هر دو مکتب بوده است. در ری سده ششم قمری ارتباطات میان زیدیه و امامیه بسی قوی بوده است. در عراق هم همینطور. ابن عقده محدثی زیدی است اما خود همزمان یکی از مهمترین راویان حدیث امامان شیعه امامیه است. این ارتباطات قرن ها ادامه داشته است. امروزه در جهان اسلام سه تفکر اصلی وجود دارد: تفکر وهابی و سلفی گرا که تمدن ستیز است و با هر گونه تفکر و بنیاد خردگرایی مخالفت می کند. تفکر اشعری (و ماتریدی) که با تصوف هم گره خورده است. این مکتب درست است که با مبانی معتزله مخالف است اما نظر ورزی معتزلی را از معتزلیان در سطحی از مباحث الهیاتش به میراث برده است. و سومین، مکتب تشیع است که مکتب اهل بیت(ع) است و قرن هاست علمای آن تعالیم امامان شیعه (امامی و زیدی) را در پرتو تعالیم و مکتب معتزله فهمیده اند و شعارشان حسن و قبح عقلی و ذاتی است. آنان میراثبران حقیقی معتزله و بل خود نمایندگان واقعی این مکتب برای قرن ها بوده اند. حفظ میراث معتزله حفظ میراث تشیع است. باید برای حفظ میراث نوبختی ها و شیخ مفیدها و شریف مرتضی ها و حمصی ها و علامه ها و قاضی جعفرها و رصاص ها و ابن مرتضی ها تلاش کرد. راه مقابله با سلفی گری افراطی بازگشت به تعالیم خردگرایانه شیعه و معتزله است. (حسن انصاری در بررسی های تاریخی: http://ansari.kateban.com/post/3615)
210- سه دستخط جدید از شهید ثانی
از زین الدین بن علی عاملی معروف به شهید ثانی(911-965 ق.)، عالم مشهور شیعی، دستخطهای متعددی در دست است. در مقاله ای ضمن بررسی دستخطهای شناخته شده او از جنبه های مختلف، سه دستخط تازه یاب شهید موجود در گنجینه نسخ ههای خطی کتابخانه ملی ایران به تفصیل معرفی شده است: مجموعه چهار رساله از آثار دوانی و ما داود هروی کتابت شده به خط شهید ثانی در942ق (ش20080)؛ اجازه ای از او به محمد بن جمال الدین احمد مشهور به ولی در رجب957ق(ش37270)؛ و پیشنویس کتابش الفوائد الفوائد لشرح الرسالة النفلیة در 955ق(ش39136).( ر.ک: آیینه پژوهش: دوره 28، 167-168، زمستان 1396، صفحه 187-210 در: http://jap.isca.ac.ir/article_65487.html)
211- اسلام نص‌گرا: تاریخ و عقاید اخباریان شیعه
«اسلام نص‌گرا: تاریخ و عقاید اخباریان شیعه» نام کتابی است که توسط رابرت گلیو تألیف شده و ترجمه آن را سید مهدی طباطبایی و ابراهیم سلیمی‌نوه به انجام رسانده اند. این کتاب درزمینهٔ اخباریون است که به معنای مصطلح آن از قرن پانزدهم به دست محمدامین استرآبادی و پیروانش پایه‌گذاری شد و جای خود را در سنت فکری شیعه باز کرده است. در اواخر قرن یازدهم آرای اخباریون در پیکره فقهی، اصولی و کلامی شیعه جایگاهی درخور پیدا کرد و با تلاش عالمان اخباری، اخباریگری توانست جای خود را در بین مدارس علمی تشیع باز کند و برای حدود یکصد و پنجاه سال به یک جریان رسمی فکری در شیعه مبدل شود. صحت تمام روایات کتب اربعه، لزوم کسب یقین، انحصار منابع تفکر و استنباط به روایت اهل‌بیت(ع)، نداشتن حجیت ظواهر قرآن و نکوهش اصول و کلام عقلی ازجمله دیدگاه‌های اخباریون است که در این کتاب به آنها پرداخته شده است. این کتاب، که در زمستان سال 1396 توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب و در 540 صفحه منتشر شده، نه فصل دارد که ازجمله آنها می‌توان به محمدامین استرآبادی و شکل‌گیری مکتب اخباری، تفکر فقهی استرآبادی، اندیشه کلامی و فلسفی استرآبادی و گسترش اخباریگری پس از استرآبادی به عنوان مؤسس این فرقه، اشاره کرد. تعیین حدود مناقشه اخباری و اصولی، تفسیر قرآن اخباری، سنت و اخبار در فقه اخباری و روش تفسیر اخباری از دیگر فصول این کتاب است. در انتهای کتاب پیوست‌هایی درباره عالمان اخباری ارائه شده و مباحث مختلفی از تفسیر فهرست‌های اختلاف بین اخباریون و اصولیون مطرح می‌شود. (دانشگاه ادیان و مذاهب : http://urd.ac.ir/fa/Book/330)
212- تعمیر گنبد امام رضا(ع) پس از زلزلۀ سال1084ق در خراسان
در سال 1084ق زلزله‌ای در خراسان رخ داد و طی آن گنبد امام رضا(ع) آسیب دید. شاه سلیمان صفوی دستور تعمیر گنبد حضرت(ع) را انشاء کرد. در نوشتاری دو متن در بارۀ تعمیر گنبد امام رضا(ع) پس از این زلزلۀ معرفی شده اند؛ یکی به نثر انشای فقیه و ادیب برجستۀ عصر صفوی، مرحوم آقا حسین خوانساری است که برای کتابت در اطراف گنبد مطهّر امام رضا(ع) نوشته شده و در ادامۀ کارهایی است که در زمان شاه سلیمان صفوی در جهت بازسازی حرم مطهّر امام رضا(ع) انجام شده است و متن حاوی نکات ارزنده ای است. متن دوم نیز قصیده‌ای دربارۀ همان زلزله و تعمیر گنبد مطهر امام رضا(ع) است که شاعری در سال 1086ق، به نظم کشیده است و حاوی اطلاعاتِ فرهنگی و سیاسی مفیدی از دورة صفویه و اقدامات فرهنگی حاکمان صفوی در حرم مطهر رضوی است. (ر.ک: دوفصلنامه بساتین، س3، ش5-6 (1395)، صص89-96)
213- انتشار کتاب «دوراهی روحانیت»
کتاب «دوراهی روحانیت (جستارهایی دربارۀ مرجعیت شیعه در ایران معاصر)» نوشته‌ی کمال رضوی و با مقدمۀ دکتر سارا شریعتی توسط نشر آرما منتشر شد. کتاب مذکور که شامل یک مقدمه از دکتر سارا شریعتی (عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران) و یک درآمد با عنوان «امتناع جامعه‌شناسی روحانیت؟» است، در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول آن با عنوان «جایگاه اجتماعی مرجعیت (صورت‌بندی‌های مفهومی)» به بررسی ابعاد جامعه‌شناختی تحلیل مرجعیت در قالب نهاد اجتماعی، نهاد مدنی و گروه منزلتی در سه فصل مجزا می‌پردازد. بخش دوم کتاب با عنوان «مرجعیت در تاریخ معاصر ایران» شامل شش فصل است که در واقع هر یک جستارهای مجزا با جهت‌گیری جامعه‌شناختی ـ تاریخی هستند. عناوین فصول این بخش عبارتند از: «مرجعیت: از تمرکز تا تعدد»؛ «مرجعیت و رسانه»؛ «مرجعیت و پاسخ‌گویی به مسائل زنان»؛ «مرجعیت و کارآمدی؛ چالش بر سر خروج زنان از کشور»، «بازگشت نوستالژیک به الگوی فقه سنتی» و «سه‌گانه‌ای برای تحول فقه و روحانیت در جامعۀ صنعتی: شهر، زنان، زمان». در مقدمه‌ای که سارا شریعتی با عنوان «ضرورت یا رسمیت؟ مشارکتی در جامعه‌شناسی روحانیت» بر این کتاب نگاشته است، چهار محور مرتبط با یکدیگر مورد بحث قرار گرفته‌اند: «روحانیت: نهاد اجتماعی، سازمان دینی»؛ «روحانیت، وجه ممتاز جامعه‌شناسی تشیع»؛ «دین در «سیاست تحدید»، دین در «سیاست توسعه»» و «در ضرورت نهاد مدنی و رسمیت گروه منزلتی». این استاد دانشگاه در محور نخست پس از مروری بر مباحث نظری دورکیم، وبر و ترولتچ در توضیح جایگاه نهاد رسمی دین، مورد پرسش قرار گرفتن این نظریات یک قرن پس از انتشارشان توسط جامعه‌شناسان دین و نارسایی‌هایی تشخیص داده‌شده در نظریات متقدمان برای توضیح و تبیین نهاد روحانیت را طرح و مورد بحث قرار داده است. در محور دوم سارا شریعتی با نگاهی از نزدیک به جایگاه روحانیت در اسلام و تشیع، از آن به‌عنوان شاخصۀ جوامع شیعی یاد می‌کند: «موقعیت خاص روحانیت در تشیع و همچنین نقشی که روحانیت پس از انقلاب در ایران یافت، روحانیت در تشیع را به یکی از موارد ارجح مطالعات نهادهای دینی بدل کرد و ضرورت مطالعات جامعه‌شناختی در این حوزه را بیش‌ازپیش آشکار می‌ساخت». سارا شریعتی ذیل محور سوم بحث خود از دو الگوی حداقلی و حداکثری در خصوص نحوه‌ی حضور و نقش‌آفرینی دین در اجتماع سخن می گوید. الگوی اول را دین در سیاست تحدید و الگوی دوم را دین در سیاست توسعه نام می نهد که الگوی اخیر در ایران پس از انقلاب تسلط یافته است. سارا شریعتی بر آن است که در میانۀ این دو الگوی متناقض‌نما، طرح نهاد دین به‌مثابۀ یک نهاد اجتماعی چشم‌انداز تازه‌ای ایجاد می‌کند. در محور پایانی مقدمه نیز یافته‌ها و محتوای کتاب «دوراهی روحانیت» مورد اشاره‌ی شریعتی قرار گرفته است. کمال رضوی نیز در پیشگفتار کوتاهی که بر کتاب خود نوشته، تصریح می‌کند: «با نگاهی به مسیری که روحانیت و مرجعیت در تاریخ متأخر ایران طی کرده و پایگاه و جایگاهی که اکنون در جامعۀ ایران دارد، می‌توان از یک دوراهی بر سر راه روحانیت سخن گفت: نخست، پذیرش ایفای نقش در قالب یک نهاد مدنی و ادغام و مشارکت در ساخت فعال جامعۀ مدنیِ نحیف اما در حال تکوین و توسعۀ ایران؛ و دوم، باقی‌ماندن بر میراث گذشته و کوشش برای تداوم نقش‌آفرینی به‌عنوان یک گروه منزلتی با حفظ امتیازها و خصایل مألوف در جهان جدید. این یک انتخاب تعیین‌کننده برای نهاد روحانیت در جامعه‌ای است که در حال انتقال از وضعیت پیشین به دورانی جدید است.» لازم به ذکر است که علاوه بر مقدمه، تعدادی از مقالات مندرج در این کتاب نیز با مشارکت دکتر سارا شریعتی به عنوان استاد راهنمای تز کارشناسی ارشد نویسنده‌ی کتاب بوده است.(جامعه شناسی تشیع: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/386)
214- شیخیه و غلو در موضوع امامت
«شیخیه و غلو در موضوع امامت» عنوان کتابی است که توسط محمدعلی افضلی نگارش شده و توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب منتشر شده است. بزرگان شیخیه تحلیل‌های خاصی از موضوع امامت را در آثار خود بیان کرده‌اند که زمینه‌ی انتساب غلو به شیخیه را فراهم ساخته است؛ آنها معتقد به علل اربعه بودن امامان(ع) در نظام آفرینش‌اند و ائمه(ع) را علت غایی، مادی، صوری و فاعلی در هستی می‌دانند و بر این اساس اموری از جمله: آفریدن، روزی دادن، حیات دادن و میراندن را به ایشان نسبت می‌دهند که در این نوشتار دیدگاه‌های خاص شیخیه، ادله و ریشه‌های آنها تبیین شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.کتاب«شیخیه و غلو در موضوع امامت» در 358 صفحه و در بهار 1396 منتشر شده است.( دانشگاه ادیان و مذاهب : http://urd.ac.ir/fa/Book/336 )
215- احوال و آثار بهاء الدین عاملی معروف به شیخ بهایی
یکی از طرحهای گسترده مؤسّسۀ کتاب‌شناسی شیعه طرح «بزرگان شیعه» به فارسی و «أعلام الشیعة» به عربی است.کتاب«احوال و آثار بهاء الدین عاملی معروف به شیخ بهایی» چهــل و ششمیـن عنـوان از سلسلۀ «بزرگان شیعه» است و در آن شرح حال، افکار، آثـــار ماندگار و خـــدمات شیخ بهاءالدین محمّد بن حسین بن عبدالصمد عاملی معروف به شیخ بهایی(م۱۰۳۰) و خاندان علمی و پرآوازۀ این عالم تبیین شده است. این کتاب به قلم محمّدکاظم رحمتی است و از امتیازات آن استقصای اجازات و انهاءات شیخ، تبیین جزئیاتی از سرگذشت این خاندان، اشتمال بر پژوهشهای غربیان درباره آنان، تتبع بسیار در لابلای نسخ خطی و استخراج و درج اطلاعات آنها، معرفی تفصیلی همۀ منابع مرتبط با شیخ بهایی و روزشمار مبسوط است.(موسسه کتاب شناسی شیعه: http://www.al-athar.ir/home/Content?id=5061&code=5)
216- راهبرد اخلاق انتظار
«راهبرد اخلاق انتظار» عنوان کتابی است که توسط بهروز محمدی منفرد تألیف شده است. راهبرد اخلاق انتظار طرحی اصولی است که با توجه به شناخت دقیق اصول و مبانی اندیشه مهدویت و همچنین بحرانها و آسیبهای تهدیدکننده و مانع ظهور منجی موعود، انسان منتظر را ملزم به اقداماتی اخلاقی در جهت دستیابی به مهم ترین هدف و آرمان انسان منتظر یعنی ظهور منجی می‌کند. در این تصویر آنچه اهمیت بیشتری دارد، طراحی اصول و فرایند شکل‌گیری جامعه ای اخلاقی برای دستیابی به اهداف متعالی آن یعنی همان تحقق ظهور منجی موعود و صلح و امنیت جهانی و کمال نهایی است. کتاب «راهبرد اخلاق انتظار» در 152 صفحه، توسط «پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی» پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در سال 1396 منتشر شده است.(پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی: http://www.isca.ac.ir/Portal/home/?news/127800/635473/620091)
217- کتابخانه علامه امینی در نجف اشرف
کتابخانه علامه امینی در شارع الرسول نجف واقع شده و در حال حاضر بیش از ۴۲ هزار عنوان کتاب دارد که ۴۰۰۰ عنوان آن خطی، ۴۰۰ عنوان آن نسخه عکسی و ۷۵۰ عنوان آن نسخه فیلمی است. اگر علامه امینی و همت بلند و افسانه‌ای او در پژوهش و تتبع و جمع‌آوری اسناد و مدارک و کتاب‌های مرتبط با واقعه مهم غدیر نبود، قطعاً این واقعه، امروز به این اندازه غیرقابل انکار و در دسترس و مستند نبود. شیخ عبدالحسین امینی که در سال 1320 هجری قمری در تبریز به دنیا آمد، از نوادگان عالم بزرگ «امین‌الشرع» بود که به همین دلیل با نام «امینی» مشهور شد. او در تمام عمر هفتاد ساله خود، در یافتن کتاب‌ها و اسناد قوی در اثبات ماجرای غدیر در منابع اهل سنت کوشش بلیغ کرد و به بسیاری از کشورهای شرق و غرب در آسیا و آفریقا و اروپا سفر کرد، بسیاری از کتاب‌ها را خرید، بسیاری را ماهها و در همان کتابخانه استنساخ کرد و با بسیاری از بزرگان و علمای اهل سنت به گفت‌و‌گو نشست تا توانست علاوه بر ده‌ها کتابی که در زمینه‌های مختلف نوشته است، کتاب گرانسنگ «الغدیر» را در یازده جلد به رشته تحریر در آورد و نام خود را بر تارک دانشمندان و مبلغان غدیر ثبت کند.در مسیر همین جست‌وجو و پژوهش، وی دریافت که شهر نجف اشرف کتابخانه‌ای درخور و آبرومند و تخصصی ندارد، به همین دلیل در سال 1373 هجری قمری کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» را در شهر نجف و در محله حویش و در میان حوزه مهم علمیه نجف اشرف تأسیس کرد تا برای طلاب، دانشجویان و محققان مرجعی ارزشمند و در دسترس باشد. جالب است که علامه امینی وسواس زیادی داشت و هر کتابی را نمی پذیرفت. همچنین اگر کتاب خوبی به کتابخانه اهدا می شد که آن را داشتند، آن کتاب را با اجازه صاحب یا واقف آن می‌فروخت و کتابی دیگر برای کتابخانه می خرید. علامه امینی در تیرماه سال 1349 شمسی (1390 قمری) در ایران درگذشت و پس از تشییع در تهران و سپس شهرهای بغداد، کاظمین، کربلا و نجف در جوار کتابخانه خود به خاک سپرده شد.(پایگاه خبری نسخ خطی: http://www.manuscripts.ir/fa/component/content/article/89-news)
218- اهتمام مسلمانان به حفظ منزلگاه‌های کاروان امام حسین (ع)
وجود زیارتگاههای متعدد منسوب به سر امام حسین (ع) و دیگر شخصیت‌های اهل بیت (ع) که در طول مسیر سلطانی (محور کوفه ـ موصل ـ حلب ـ دمشق) وجود داشته و لا اقل از سده ششم هجری شناخته شده بوده، نشان می دهد که این مسیر، از دیرباز نزد اهالی این مناطق به عنوان مسیر کاروان اسرای اهل بیت (ع) شهرت داشته است. شهرت این زیارتگاه‌ها و انتساب آنها به امام حسین (ع) و اهل بیت (ع)، به یک باره و به طور ناگهانی از سده ششم هجری شکل نگرفته؛ بلکه از سده‌های پیشتر، به صورت شفاهی، نسل به نسل میان ساکنان این مناطق رواج یافته است. چنانکه در ارتباط با مسیر امام علی (ع) به صفّین، که با استناد به منابع تاریخی کهن و معتبر می‌توان گفت بخش عمده آن در موازات رود فرات بوده، چنین مسئله‌ای صدق می‌کند و از دوره‌های کهن تا زمان حاضر، میان ساکنان بومی شهرها و روستاهای حوزه رود فرات، عبور امام علی (ع) از این مناطق شهرت داشته و مکان‌های متعددی نیز منسوب به آن حضرت (ع) و در ارتباط با مسیر رفت و بازگشت ایشان به صفّین، گاه از سده‌های کهن تا به امروز باقی مانده است. در ارتباط با مسیر کاروان امام حسین (ع) و اهل بیت ایشان، شاید عبارتی در کتاب موسوم به «مناسک» را بتوانیم به عنوان نشانه‌ای از اهتمام زودهنگام مسلمانان به ثبت و ضبط منزلگاه‌های کاروان امام حسین (ع) در نظر بگیریم. درباره کتاب «مناسک» بایست گفت این کتاب متن جغرافیایی کهنی در شناخت راه‌های حج و مسیرهای جزیرة العرب است که آن را برای نخستین بار حَمَد الجاسر، پژوهشگر فقید تاریخ و جغرافیای شبه جزیره عربستان، بر اساس نسخه منحصر به‌فرد آن در کتابخانه آستان قدس رضوی تصحیح و با عنوان «کتاب المناسک و اماکن طرق الحجّ و معالم الجزیرة»، در ریاض منتشر کرده است. اگرچه الجاسر، مؤلف این اثر را ابو اسحاق حَربی(درگذشته ۲۸۵ق) ـ از محدّثان سده سوم هجری ـ دانسته و کتاب را به نام وی منتشر کرده، با این حال تحقیقاتِ بعدی برخی از پژوهشگران عرب نشان‌داده که مؤلف این اثر نمی‌تواند ابو اسحاق حَربی باشد؛ و احتمال انتساب این کتاب به محمد بن خلف بغدادی، معروف به قاضی وکیع (درگذشته ۳۰۶ق)، که کتابی جغرافیایی به عنوان «الطریق» یا «النواحی» داشته، معقول‌تر از سایر احتمال‌ها است. در هر حال، تردیدی نیست که کتاب مناسک، متنی متعلق به نیمه دوم سده سوم هجری است. در کتاب مناسک (ریاض، دار الیمامة، ۱۳۸۹ق / ۱۹۶۹، ص۲۸۴)، درباره منزلگاه زباله، که از منزلگاه‌های واقع در مسیر کاروان امام حسین (ع) از مکه به کوفه بوده، آمده است: «زبالة: بها قصر ومسجد، ویقال: إن الحسین بن علی رضوان الله علیه صلّی فیه / زباله: در آن قصر و مسجدی است؛ و گویند: حسین بن علی ـ رضوان خدا بر او باد ـ در آن مسجد نماز خوانده است.) شاید بتوان وجود این عبارت در متن جغرافیایی کهنی از سده سوم هجری را نشانه‌ای از اهتمام زودهنگام مسلمانان به حفظ منزلگاه‌های کاروان امام حسین (ع) به شمار آورد.(گنجینه : http://ganjineh.kateban.com/post/3602)
219- تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا
«تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا؛ نقش صوفیه، اهل فتوت و قلندریه در بنیان گذاری آیین های محرم» عنوان کتابی است که توسط محمد مشهدی نوش آبادی تألیف شده و نشر آرما در سال 1396 در اصفهان آن را منتشر کرده است. آیین های عزاداری دربردارنده ی صورت های مختلف آداب و رسومی است که در ایام عزاداری حسین بن علی و دیگر معصومان (ع)، به ویژه در ماه های محرم و صفر، در ایران انجام می گیرد. در این کتاب ابتدا ضمن معرفی موضوع و دسته بندی و مرور منابع، سابقه ی عزاداری در سنت اسلامی و ایرانی مطرح شده است. سپس در خصوص اهل فتوت، اعم از فتوت صوفیانه و عیاری، و نیز نسبت آنان با تصوف بحث شده است. نیز در فصلی مجزا به گرایش های شیعی و آیینی فتوت نامه ی سلطانی پرداخته شده است. پس از آن در فصولی مختلف، آیین های عزاداری محرم که گروه های صوفی در آن نقش ایفا کرده اند، بررسی شده است؛ به این ترتیب که هریک از این آیین ها معرفی شده، سپس جایگاه تاریخی اش در ارتباط با گروه های صوفی تبیین شده و سرانجام صبغه و سابقه ی صوفیانه ی آن در عزاداری های محرم نشان داده شده است. همچنین در فصولی مجزا به نقش صوفیه درهنرهای آیینی مربوط به واقعه ی عاشورا پرداخته شده است. تأثیر دولت صفویه بر آیین های محرم و همچنین بررسی دو عنصر مهم «تکیه» و «بابا» که در آیین های عزاداری اهمیت دارند و در اصل عنصری صوفیانه اند، از دیگر موضوعات بحث برانگیز در این کتاب است.(کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2227)
220- تاریخ تشیع در اهواز
«تاریخ التشیع فی الاهواز منذ نشأته الی قیام الدولة الصفویه» عنوان کتابی است که توسط «السید احمد معلان العلوی» تألیف شده و مجمع جهانی اهل البیت (ع) آن را منتشر کرده است. اهواز، همواره یکی از مراکز اصلی شیعه امامی در ایران بوده و بر اساس شواهد موجود پیشینه تشیع آن به قرن اول هجری باز می گردد، وضعیتی که افزون بر اهواز، شهر قم و نواحی آن هم دارد. تشیع اهواز به سبب پیوند نزدیک آن با کوفه و رفت و آمد ساکنان آن به اهواز است. قبایل عرب شیعی کوفه مانند بنی اسد و عبدالقیس در این نواحی سکونت گزیدند و باورهای شیعی خود را در آن منتشر کردند. رفاعة بن شداد که از شیعیان کوفه و درگیر در ماجرای توابین بود، از طرف امام علی (ع) قاضی اهواز بود و حضرت در نامه ای نصایحی به او کردند. بنابر این نفوذ تشیع در اهواز از قرن اول امری عادی بوده و اخبار و اقوالی در این باره در منابع آمده و طبق معمول مهم ترین شواهد مربوط به رجال شیعی این شهر است. این کتاب به زبان عربی به بررسی تاریخ تشیع در اهواز در چهار فصل می‌پردازد. فصل اول به مثابه مباحث مقدماتی به وجه تسمیه اهواز، مباحث جغرافیایی و قوم شناسی اهواز، بررسی تاریخ اهواز از زمان‌های قدیم تا عصر اسلامی اشاره می‌کند. موضوع فصل دوم، بررسی تاریخ تشیع در اهواز در سه بخش: اهواز در عصر امام علی(ع)، اهواز در عصر نهضت حسینی و اهواز در عصر سایر ائمه(ع) از دوران امام زین العابدین(ع) تا امام حسن عسکری(ع) را شامل می‌شود. همچنین فصل سوم به تاریخ تشیع در اهواز از غیبت صغری تا قیام دولت مشعشعیان اختصاص یافته است. در نهایت در فصل چهارم به نقش شعرای شیعه در انتشار تشیع در اهواز می‌پردازد.(کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران: http://historylib.com/index.php?
action=book/view/2212) 221- زیارتگاه امام محمد دور
گروه تروریستی داعش از زمان ظهور در عراق، آسیبهای جدی و جبران‌ناپذیری به میراث تاریخی این کشور وارد کرده است. نفیس‌ترین بنای دوره اسلامی در عراق که به دست داعش تخریب شد، زیارتگاه موسوم به «امام محمد دوری» واقع در شهر «دور» (نزدیک شهر تکریت و در حدود ۴۰ کیلومتری شمال شهر سامرا) است. ساختمان زیارتگاه شامل برج ـ مقبره‌ای با پلان مربّع و ساخته شده از خشت و آجر بوده است. بر اساس کتیبه‌های موجود در بنا، ساخت بنا به دستور امیر شرف‌الدوله مسلم بن قریش عُقَیلی (امارت: ۴۵۳-۴۷۸ق) از امرای شیعه مذهب خاندان «بنی‌عُقیل» (امرای منطقه «جزیره») آغاز شده، و پس از وی، به دست کمال‌الملک ابوالفتح طاهر بن علی بن محمد (درگذشته ۴۸۶ق)، عمید بغداد، و برادرش ابوالمحاسن عبدالجلیل بن علی بن محمد دهستانی(مقتول در ۴۹۵ق)، وزیر برکیارق سلجوقی ادامه یافته و سرانجام به دستور ابوجعفر محمد فرزند خطیرالملک ابومنصور محمد بن حسین میبدی به پایان رسیده است. زیارتگاه دور نزد اهالی منطقه به عنوان مزار محمد (ملقّب به عابد)، فرزند امام موسی کاظم (ع) شهرت دارد؛ چنانکه در کتیبه‌ای مورخ ۸۷۱ق که در داخل بنا وجود داشته، به همین عنوان معرفی شده است. اما با توجه به اینکه در منابع معتبر تاریخی، هیچ اشاره‌ای به محل وفات و دفن محمد عابد نشده و زیارتگاههای مشهور و کهن دیگری نیز از جمله در شیراز به وی منسوب است، نمی‌توان به قطع و یقین این زیارتگاه را به عنوان مدفن وی تعیین کرد. باید چنین فرض نمود که این زیارتگاه، چنانکه در کتیبه آن نیز آمده، در اصل مزاری منسوب به محمد عابد فرزند امام هفتم (ع)، و یا شاید حتی مدفن یکی دیگر از نوادگان آن حضرت (ع) بوده است که امیر شرف‌الدوله مسلم بن قریش با هدف بزرگداشت وی، ساخت این بنای باشکوه را بر فراز قبر وی آغاز کرده و پس از وی، دیگر دولتمردان و صاحب منصبان دوره سلجوقی، ساختمان آن را تکمیل کرده‌اند. زیارتگاه محمد عابد به عنوان یکی از کهن‌ترین بناهای آرامگاهی دوره اسلامی عراق که ساختمان اصیل و اولیه خود را به خوبی حفظ کرده بود، و گنبد آن نیز کهن‌ترین نمونه باقی‌مانده از گنبدهای اورچین باقی‌مانده در عراق، بنایی بسیار شاخص به شمار می‌آمد و از اهمیت فراوانی در میان بناهای آرامگاهی جهان اسلام برخوردار بود. افزون بر این، این زیارتگاه به عنوان یک بنای یادمانی کهن شیعی و از منظر ارتباط آن با آستان امامین عسکریّین (ع) و مقام حضرت صاحب‌الزمان (عج) در شهر سامرا نیز حائز اهمیت است. می‌دانیم که بانی نخستین زیارتگاه دور یعنی مسلم بن قریش، به ساخت یا تکمیل ساختمان آستان امامین عسکریّین اهتمام داشته و در کنار این آستان مقدس مقبره‌ای برای خود ساخته بود که پس از قتل وی در حلب، جنازه‌اش را به سامرا منتقل کردند و در مقبره اختصاصی وی به خاک سپردند.( زیارتگاههای اسلامی: http://islamicshrines.net/?p=960)
222- سیر و سلوک
خواجه نصیرالدین طوسی(597 - 672 ق) یکی از بزرگترین دانشمندان جهان اسلام است که آثار و نگاشته های او در شکل گیری و تطور دانش و اندیشۀ اسلامی و به ویژه شیعی انکارناپذیر است. یکی از آثار خواجه که در واقع زندگی نامۀ خودنوشت او به شمار می رود «سیر و سلوک» نام دارد. این اثر به دلیل آگاهیهای بی مانندی که دربارۀ زندگی، تحصیلات و تحولات فکری نگارنده ارائه می کند در میان مهم ترین آثار او جای دارد. صراحت بیان، سلامت اندیشه، بررسی ظریف موضوع و سبک نگارش ، این اثر را در میان بهترین زندگی نامه های عقلانی در ادبیات اسلامی قرار داده است و افزون بر آن از نظر کلامی و فلسفی نیز بیانگر ابعاد روحانی، هستی شناسانه و نظام فکری منسجم و مدون طوسی است. کتاب «سیر و سلوک» با تصحیح، ترجمه و شرح به انگلیسی سید جلال حسینی بدخشانی، در سال1396، توسط مرکز پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی منتشر شده است.
223- تاثیر شریعتی بر رادیکالیسم شیعی
«تاثیر ترمینولوژی شریعتی بر رادیکالیسم شیعی در انقلاب اسلامی ایران» عنوان کتابی است که توسط سیروس عباس‌زاده نوشته شده و انتشارات نقد فرهنگ آن را در۲۲۲صفحه، در سال ۱۳۹۶، منتشر کرده است. این کتاب در پنج فصل کوشیده است بر اساس آثار شریعتی و با تدوین ترمینولوژی شیعی او به بررسی نقش وی در ظهور رادیکالیسم شیعی بپردازد. سیروس عباس زاده در مقدمه کتاب متذکر شده است که در پی آن بوده تا نقش اندیشه‌های شریعتی را در لایه‌‌های سنتی و جریانات سنت‌گرای جامعه ایران و ظهور انقلاب ایران برجسته کند. «زندگی‌نامه شریعتی»، «تأثیر ناسیونالیزم جهان سومی و مذهب تشیع بر شعار بازگشت به خویش شریعتی»، «نقش مذهب شیعه در انقلاب اسلامی»، «ترمینولوژی شریعتی» و «تأثیر اندیشه‌ها و مفاهیم شریعتی بر رادیکالیسم شیعی» پنج فصل این کتاب را تشکیل می‌دهند. نویسنده در مقدمه می‌نویسد: «امیدوارم از طریق پژوهش‌هایی این چنینی، شریعتی‌پژوهشی به بخشی از مطالعات آکادمیک و دانشگاهی ما تبدیل شود، یعنی امری که الجزایری ها از همان سال رحلت شریعتی در کشور خود آغاز کردند و رشته‌‌ای را به نام «شریعتی‌پژوهی» در برخی از دانشگاه‌‌های خود تأسیس کردند لیکن در موطن اصلی وی چنین مهمی هنوز صورت نگرفته است.( جامعه شناسی تشیع: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/386)
224- مراتب روحانیت و نقش آن در تحولات سیاسی - اجتماعی ایران معاصر
«مراتب روحانیت و نقش آن در تحولات سیاسی - اجتماعی ایران معاصر» نام کتابی است که توسط عبدالرسول یعقوبی تألیف شده و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) آن را در ۴۶۶ صفحه، در سال ۱۳۹۶، منتشر کرده است. این کتاب پژوهشی است در قلمرو نقش روحانیت در تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران. کتاب در سه فصل بحث خود را مطرح نموده است. در فصل نخست به مباحث نظری در خصوص مفاهیم روحانیت و مراتب می‌پردازد. نویسنده در این فصل بر این ادعاست که «روحانیت شیعه، در شکل کنونی آن با رهبری و زعامت یکی از علمای تراز اول و در قالب یک شبکه ارتباطی، در قرن چهارم هجری، شکل گرفت. در این دوره، با توجه به حاکمیت شیعیان دیلمی، شرایطی فراهم آمد تا در سایه آن، شخصیت فرهیخته و با نفوذی همچون شیخ مفید بتواند حوزه علمیه شیعی را بنیاد گذارد.» در فصل دوم نویسنده به بحث در خصوص مراتب روحانیت می‌پردازد. نویسنده مدعی است که روحانیت از سه سرمایه علمی، سیاسی و اجتماعی برخوردار است و از این رو رتبه‌بندی روحانیت را بر اساس این سرمایه‌ها ذیل سه دستة علمی، سیاسی و اجتماعی بیان می‌کند. نویسنده بر این باور است که مراتب سیاسی ـ اجتماعی روحانیت، مبتنی و متکی بر مراتب علمی روحانیت است؛ مشروط بر اینکه مرتبه علمی، پای اجتماع و سیاست را به میان بکشاند. نویسنده در فصل سه به نقش مراتب روحانیت در تحولات تاریخ معاصر ایران می‌پردازد. جنبش تنباکو، مشروطه، ملی‌شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی ایران از جمله مواردی است که وی می¬کوشد تا نقش روحانیت را در این وقایع به تصویر بکشد. ( جامعه شناسی تشیع: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/386)
225- تصوف عصر صفوی و ادبیات آن دوره
«تصوف عصر صفوی و ادبیات آن دوره» عنوان کتابی است نوشته سیدجلال موسوی. این کتاب توسط انتشارات امیرکبیر در سال ۱۳۹۶ چاپ شده است. تصوف از جریان‌های فکری و اجتماعی رایج در طول تاریخ ایران است که در همه دوران‌ها با فراز و نشیب‌هایی همواره به راه خود ادامه داده است. این جریان ضمن آنکه بر مؤلفه‌های دیگر تأثیر گذاشته، از عوامل مختلفی نیز در سیر تاریخی خود متأثر شده است. این تأثیرات پیدا و پنهان گاه از سر تعامل، گاه نیز از سر تقابل با دیگر جریان‌های رایج در عرصه‌های اجتماعی و فکری به‌وجود آمده است. در واقع در ضمن این تعامل‌ها و تقابل‌ها زمینه‌هایی فراهم شده است که به رونق یا کسادی بازار تصوف انجامیده است. زمینه‌هایی همچون موضع صاحبان قدرت نسبت به تصوف، وجود یا فقدان صوفیان صاحب نفوذ، نوع مشرب صوفیه، تلقی عامه از آنها و نیز میزان قدرت مخالفان، همه از عوامل تأثیرگذار در رونق یا کسادی بازار صوفیه در دوره‌های مختلف بوده است. شاید بتوان گفت در میان همه عواملی که طریقت صوفیانه در طول تایخ خود با آنها رودررو بود، شریعت بیش از همه بر خط سیر آن تأثیر گذاشته است. به عبارت دیگر گویی به‌دلیل برخی تفاوت‌ها در مبانی، تألیف همه‌جانبه آنها نه تنها ممکن نبوده، بلکه در عرصه عمل، مواجهه آن دو همواره توأم با کشمش‌های مستمر نیز بوده است. از سوی دیگر صوفیه به‌دلیل نفوذ گاه‌به‌گاهی که در عرصه اجتماع و در میان تودۀ آن داشتند، از توجه حکام و امرا نیز برکنار نبودند. صاحبان قدرت برای احراز مشروعیت و جلب قلوب عامه، خود را مریدانه به اهل تصوف متصل نشان می‌دادند. همچنین به‌واسطه حامیان و ارداتمندان فراوانی که بعضاً در گرد برخی از مشایخ صوفیه پیدا می‌شد، حکام برای برطرف ساختن تهدیدات احتمالی ناشی از این تجمع‌ها خود را به ناچار با اهل تصوف رودررو می‌کردند. بدین ترتیب اهل طریقت علاوه بر شریعت با حکمرانان نیز مرتبط بودند و با آنها تعامل و تقابل مستمر داشتند.با این همه، کشمکش اهل شریعت با اهل طریقت مستمرتر و تأثیرگذارتر از سایر تعامل‌ها و تقابل‌ها با صوفیه بوده است. البته این سخن به‌هیچ وجه به این معنی نیست که رفتار شریعتمداران در مقابل اهل طریقت همواره وجهی تهاجمی داشته است و ایشان به کل درصدد امحای آنها بوده‌اند، بلکه می‌توان گفت در میان صاحبان و بانیان شریعت بسیاری بوده‌اند که به سیر و سلوک تعلق خاطر بسیار داشتند و خود عملاً در این عرصه صاحبان مراتب و مقامات معنوی بودند. در ابتدای قرن دهم حکومتی در ایران تأسیس شد که در تاریخ تحولات فکری و عقیدتی این سرزمین دگرگونی‌های چشمگیری به بار آورد. این سلسله که اولاد شیخ صفی‌الدین اردبیلی، صوفی صاحب نفوذ عصر حکمرانی مغولان بر ایران آن را بنیاد گذاشتند، توأم با اظهارات شریعتی و طریقتی بود. امری که با آنچه پیشتر درباره تاریخ مناسبت شریعت و طریقت ذکر شد تا حدودی ناهمخوان به نظر می‌رسید. شکل جزئی‌تر ماجرای پیدایش این سلسله این بود که صوفیه از قرن نهم با تکیه بر مریدان پرشور و با مرکزیت خانقاء شیخ صفی در اردبیل، رفته‌رفته در عرصه کشورگیری به‌صورت جدی ظاهر شدند. مریدان آنها با اعتقاد کم‌نظیری که به مشایخ خود داشتند چنان در راه نیل اولاد شیخ صفی به حکومت، جان‌نثاری از خود نشان دادند که برخلاف تصورات اولیه، سرانجام اهل خانقاه به‌واسطه آنها به تاج‌وتخت رسیدند و بیش از دو قرن بر ایران حکمرانی کردند. اما آنچه این وقایع و رویدادها را جالب توجه کرد، ارکانی بود که این سلسله خود را بر آنها استوار کرده بود. جلوه‌های این ارکان که در سیمای بانی آن یعنی شاه‌اسماعیل به ظهور رسید عبارت بود از تصوف و مذهب تشیع؛ به این معنی که شاه هم در مقام مرشد هم در مقام مرشد کامل قرار داشت و هم در جایگاه بانی و مروج مذهب. این سیمای مرکب البته در نزد دیگر حکمرانان صفوی نیز برقرار بود اما نمود بارز آن بیش از همه در حاکمان نخستین و به ویژه در شاه‌اسماعیل، بانی اصلی این سلسله به ظهور رسید.آنچه در این میان درخور بررسی و تحقیق است عنایت به این مسئله است که تصوف خود بر مقولاتی مثل ادبیات، همواره تأثیرگذار بوده است، به‌طوری که این مقوله عرصۀ ظهور چشمگیر مفاهیم عرفان و تصوف و تحولات آن در طول تاریخ شده است. بنابر این امر، ادبیات گسترده روزگار صفویه که عمدتاً در قالب سبک هندی متبلور شده است خود می‌تواند چشم‌اندازی از اوضاع تصوف عصر را بازتاب دهد. از سوی دیگر توجه به تحولات مذکور در عصر صوفیه در شناخت ادبیات گسترده این عصر نیز بسیار می‌تواند راهگشا باشد. زیرا در دیدگاه‌های رایج درباره نسبت میان متن ادبی و تاریخ آفرینش آن، زمینه تاریخی اثر از ملزومات درک صحیح آن محسوب می‌شود. به عبارت دیگر متن در شرایط زمانی و بافت تاریخی مشخص آفریده می‌شود سپس از زمینه تاریخی خود جدا شده در مسیر زمان به راه می‌افتد. از این‌رو بدون ترسیم عرصه‌ای که متن در آن به‌وجود آمده نمی‌توان به مناسبات مندرج در آن به نحو مطلوب راه یافت.آنچه در این کتاب ذکر شده، تحولات تصوف در عصر صفویه و تأثیر آن بر ادبیات فارسی آن عصر در چند فصل ذکر و بررسی شده است. در فصل اول آن از تحولات تصوف در پیش ازعصر صفوی (از عصر مغول تا صفویه) بحث می‌شود. ضرورت بحث از تحولات تصوف در پیش از عصر صفوی به این دلیل است که حکومت صفویه خود تا حد بسیاری از دل آن تحولات بیرون آمده است. علاوه بر این، تأثیر تحولات تصوف پیش از صفویه، در دوره حکمرانی آنها نیز کم و بیش محسوس بوده است. لذا شناخت تحولات و جریان‌های صوفیانه این دوره، نیاز به آگاهی از پیشینه آنها در دوره‌های قبل دارد. بعد از ذکر این پیشینه در فصل دوم به تفصیل به منابع مختلف، تحولات تصوف در عصر صفویه ذکر شده است. آنگاه با توجه به بررسی‌ها در این فصل، در فصل سوم تأثیرات تصوف آن روزگار بر ادبیات آن دوره مطالعه و بررسی شده است. در این فصل، به‌دلیل کثرت شاعران در این دوره، تعداد ده شاعر از سرآمدان سبک هندی و همچنین برخی حکمای شاعر که کلام آنها حاوی موضوعات عرفانی است برای بررسی انتخاب شده است. این انتخاب تا حد ممکن طوری صورت گرفته است که ضمن احتوا بر شاعران از طیف‌های مختلف، امکان تعمیم نتایج حاصل از بررسی شعر آنها به کلام دیگر شاعران این عصر فراهم باشد. فصل چهارم، که فصل آخر این کتاب است دربردارنده نتیجه‌گیری حاصل از مباحث فصل‌های پیشین است. آنچه از عرفان و تصوف دراین نوشتار مطرح شده است بیشتر ناظر به مقولات تصوف است تا مباحث عرفانی. بدین معنا که عمدتاً تحولات اجتماعی مرتبط با صوفیه و نوع مناسبات آنها با عامه، حکام و طبقه فقها بحث شده و به علل شکل‌گیری چنین مناسبات و تحولات ناشی از آن توجه شده است. بنابراین مباحثی مثل نوع خداشناسی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی عرفای این عصر، که مربوط به حوزه عرفان است مطرح نشده است.(کتابخانه تخصصی ادبیات: https://literaturelib.com/books/4044)
226- امامان شیعه(ع) و علوم اسلامی
کتاب «امامان شیعه(ع) و علوم اسلامی» عنوان کتابی است که توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و به قلم غلامحسن محرمی منتشر شده است. امامان معصوم(ع) علاوه بر جانشینی پیامبر و رهبری دینی و سیاسی جامعه شیعه، به عنوان مهمترین استادان علم در جامعه اسلامی به شمار می‌آمدند و از مقبولیت علمی بالایی برخوردار بوده و بیشترین شاگردان را داشتند و قوی‌ترین جریان علمی را رهبری می‌کردند و در برخی از زمان‌ها مهمترین مراجع علمی برای دانش‌پژوهان و استادان علوم به شمار می‌آمدند. تا ۱۳۰ هجری – که مسلمانان عامه که بعدها اهل سنت نامیده شدند، وارد مرحله تحریر و نگارش علوم اسلامی شدند – امامان شیعه و شاگردان آنها تنها کسانی بودند که قلم به دست گرفته و کتاب نوشته بودند و علوم اسلامی چون قرائت، تفسیر، فقه، حدیث و تاریخ را به صورت نگارش‌شده در اختیار داشتند. آنان در شکل‌دهی اسلامی به علوم ترجمه شده نیز سهم بسیار بزرگی ادا کرده و از بسیاری از انحرافات پدید آمده در عرصه خداشناسی، پیامبر‌شناسی و فقه جلوگیری کردند. کتاب «امامان شیعه(ع) و علوم اسلامی» از سه بخش اصلی به شرح زیر تشکیل شده است: بخش اول: فصول مقدماتی؛ بخش دوم: نقش ائمه در علوم ادبی و نقلی و بخش سوم: نقش ائمه در علوم عقلی. (پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: http://iict.ac.ir/esh/)
227- تاریخ نقاره خانه رضوی
«تاریخ نقاره خانه رضوی» عنوان کتابی است که توسط زهرا فاطمی مقدم تألیف شده و بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی آن را در سال 1397 منتشر کرده است. نقاره‌نوازی از آیین های کهن و باشکوهی است که از گذشته تا به امروز به‌عنوان سنّتی دیرینه در حرم مطهر رضوی باقی مانده است، به‌گونه‌ای که امروزه صدای نقاره‌خانه و بنای با شکوه آن یکی از اجزای اصلی حرم امام رضا (ع ) به‌شمار می‌رود. بنابراین شناخت و بررسی تاریخ آن به عنوان بخشی از هویت تاریخی و مذهبی حرم مطهر اهمیت بسیار دارد. این پژوهش بر اساس این ضرورت و البته با نگاهی جدید و بااستفاده از بیش از دو هزار برگ سند از میان نهصد هزار صفحه سند به جای مانده از تشکیلات اداری آستان قدس رضوی از دوره صفویه تا به امروز، تاریخ نقاره‌خانه و نقاره‌نوازی را در حرم رضوی بررسی کرده است. (بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی: http://www.islamic-rf.ir/nashr1.aspx?id=3868)
دکتر سیدمسعود شاهمرادی
208- مطالعات شیعه شناسی در ایتالیا
«مطالعات شیعه شناسی در ایتالیا» عنوان کتابی است که توسط بیانکا ماریا اسکارچا امورتی تألیف شده و لیلا کرمی آن را به فارسی ترجمه کرده است. این کتاب توسط نشر آرما، در ۳۶۰ صفحه، و در سال ۱۳۹۷ منتشر شده است. بیانکا ماریا اسکارچا امورتی اسلام‌شناس و شیعه‌شناس ایتالیایی است. کتاب «مطالعات شیعه شناسی در ایتالیا» مجموعه یازده مقاله منتخب در موضوع اسلام، ایران و شیعه، و نخستین اثری است که از وی به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است. این مقالات در فاصله سال‌های ۱۹۷۴ تا ۲۰۱۰ میلادی توسط وی نگاشته شده اند. «چگونگی شکل‌گیری امامزاده»، «اجتهاد: وسیله ای برای تداوم یا عاملی برای استحاله؟»، «گونه شناسی مذهب شیعه: حلب ـ مشهد 1984»، «پیرامون روایات در امامیه» و «نوستالژیای گذشته: کلیدی برای درک اسلام امروز؟» از جمله عناوینی است که امورتی در این کتاب به آنها می‌پردازد.( جامعه شناسی تشیع: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/386)
209- شیعه، حافظ میراث معتزله
میراث معتزله بخشی جدایی ناپذیر از تشیع است. جز یکی دو قرن آغازین مکتب اعتزالی قرنها این تشیع بود که میراث عقلی معتزله را حفظ کرد و چنان با آن آمیخته شد که در واقع به طور حداکثری این شیعیان بودند که معتزلی بودند و این معتزلیان بودند که در شمار شیعیان بودند. بنابراین وقتی از حفظ میراث معتزله سخن می گوییم یعنی حفظ میراث تشیع. هزار سال و بل بیش زیدیان یمن و ایران تفکر و کلام معتزلی را حفظ کردند. امروزه بیشتر آنچه زیدیه دارند وابسته به تفکر معتزلی آنان است. شیعیان امامی هم از دوران نوبختی ها میراث معتزله را بخشی از میراث خود قلمداد کردند. خردگرایی در اسلام را شیعیان با شناسنامه و هویت اهل عدل و توحید بودن همواره زنده نگاه داشتند. اگر گفته می شود شیعیان معتزلی مشربند این به معنی اخذ و اقتباس نیست. اصلا از یک دوره ای هویت شیعی و معتزلی کم و بیش یکی شد، حال چه زیدی و چه امامی. زیدیه بخشی جدا ناشدنی از تاریخ تشیعند. قرن ها امامیه و زیدیه میراث مشترک داشته اند. بخش اعظم این اشتراکات تفکرات معتزلی هر دو مکتب بوده است. در ری سده ششم قمری ارتباطات میان زیدیه و امامیه بسی قوی بوده است. در عراق هم همینطور. ابن عقده محدثی زیدی است اما خود همزمان یکی از مهمترین راویان حدیث امامان شیعه امامیه است. این ارتباطات قرن ها ادامه داشته است. امروزه در جهان اسلام سه تفکر اصلی وجود دارد: تفکر وهابی و سلفی گرا که تمدن ستیز است و با هر گونه تفکر و بنیاد خردگرایی مخالفت می کند. تفکر اشعری (و ماتریدی) که با تصوف هم گره خورده است. این مکتب درست است که با مبانی معتزله مخالف است اما نظر ورزی معتزلی را از معتزلیان در سطحی از مباحث الهیاتش به میراث برده است. و سومین، مکتب تشیع است که مکتب اهل بیت(ع) است و قرن هاست علمای آن تعالیم امامان شیعه (امامی و زیدی) را در پرتو تعالیم و مکتب معتزله فهمیده اند و شعارشان حسن و قبح عقلی و ذاتی است. آنان میراثبران حقیقی معتزله و بل خود نمایندگان واقعی این مکتب برای قرن ها بوده اند. حفظ میراث معتزله حفظ میراث تشیع است. باید برای حفظ میراث نوبختی ها و شیخ مفیدها و شریف مرتضی ها و حمصی ها و علامه ها و قاضی جعفرها و رصاص ها و ابن مرتضی ها تلاش کرد. راه مقابله با سلفی گری افراطی بازگشت به تعالیم خردگرایانه شیعه و معتزله است. (حسن انصاری در بررسی های تاریخی: http://ansari.kateban.com/post/3615)
210- سه دستخط جدید از شهید ثانی
از زین الدین بن علی عاملی معروف به شهید ثانی(911-965 ق.)، عالم مشهور شیعی، دستخطهای متعددی در دست است. در مقاله ای ضمن بررسی دستخطهای شناخته شده او از جنبه های مختلف، سه دستخط تازه یاب شهید موجود در گنجینه نسخ ههای خطی کتابخانه ملی ایران به تفصیل معرفی شده است: مجموعه چهار رساله از آثار دوانی و ما داود هروی کتابت شده به خط شهید ثانی در942ق (ش20080)؛ اجازه ای از او به محمد بن جمال الدین احمد مشهور به ولی در رجب957ق(ش37270)؛ و پیشنویس کتابش الفوائد الفوائد لشرح الرسالة النفلیة در 955ق(ش39136).( ر.ک: آیینه پژوهش: دوره 28، 167-168، زمستان 1396، صفحه 187-210 در: http://jap.isca.ac.ir/article_65487.html)
211- اسلام نص‌گرا: تاریخ و عقاید اخباریان شیعه
«اسلام نص‌گرا: تاریخ و عقاید اخباریان شیعه» نام کتابی است که توسط رابرت گلیو تألیف شده و ترجمه آن را سید مهدی طباطبایی و ابراهیم سلیمی‌نوه به انجام رسانده اند. این کتاب درزمینهٔ اخباریون است که به معنای مصطلح آن از قرن پانزدهم به دست محمدامین استرآبادی و پیروانش پایه‌گذاری شد و جای خود را در سنت فکری شیعه باز کرده است. در اواخر قرن یازدهم آرای اخباریون در پیکره فقهی، اصولی و کلامی شیعه جایگاهی درخور پیدا کرد و با تلاش عالمان اخباری، اخباریگری توانست جای خود را در بین مدارس علمی تشیع باز کند و برای حدود یکصد و پنجاه سال به یک جریان رسمی فکری در شیعه مبدل شود. صحت تمام روایات کتب اربعه، لزوم کسب یقین، انحصار منابع تفکر و استنباط به روایت اهل‌بیت(ع)، نداشتن حجیت ظواهر قرآن و نکوهش اصول و کلام عقلی ازجمله دیدگاه‌های اخباریون است که در این کتاب به آنها پرداخته شده است. این کتاب، که در زمستان سال 1396 توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب و در 540 صفحه منتشر شده، نه فصل دارد که ازجمله آنها می‌توان به محمدامین استرآبادی و شکل‌گیری مکتب اخباری، تفکر فقهی استرآبادی، اندیشه کلامی و فلسفی استرآبادی و گسترش اخباریگری پس از استرآبادی به عنوان مؤسس این فرقه، اشاره کرد. تعیین حدود مناقشه اخباری و اصولی، تفسیر قرآن اخباری، سنت و اخبار در فقه اخباری و روش تفسیر اخباری از دیگر فصول این کتاب است. در انتهای کتاب پیوست‌هایی درباره عالمان اخباری ارائه شده و مباحث مختلفی از تفسیر فهرست‌های اختلاف بین اخباریون و اصولیون مطرح می‌شود. (دانشگاه ادیان و مذاهب : http://urd.ac.ir/fa/Book/330)
212- تعمیر گنبد امام رضا(ع) پس از زلزلۀ سال1084ق در خراسان
در سال 1084ق زلزله‌ای در خراسان رخ داد و طی آن گنبد امام رضا(ع) آسیب دید. شاه سلیمان صفوی دستور تعمیر گنبد حضرت(ع) را انشاء کرد. در نوشتاری دو متن در بارۀ تعمیر گنبد امام رضا(ع) پس از این زلزلۀ معرفی شده اند؛ یکی به نثر انشای فقیه و ادیب برجستۀ عصر صفوی، مرحوم آقا حسین خوانساری است که برای کتابت در اطراف گنبد مطهّر امام رضا(ع) نوشته شده و در ادامۀ کارهایی است که در زمان شاه سلیمان صفوی در جهت بازسازی حرم مطهّر امام رضا(ع) انجام شده است و متن حاوی نکات ارزنده ای است. متن دوم نیز قصیده‌ای دربارۀ همان زلزله و تعمیر گنبد مطهر امام رضا(ع) است که شاعری در سال 1086ق، به نظم کشیده است و حاوی اطلاعاتِ فرهنگی و سیاسی مفیدی از دورة صفویه و اقدامات فرهنگی حاکمان صفوی در حرم مطهر رضوی است. (ر.ک: دوفصلنامه بساتین، س3، ش5-6 (1395)، صص89-96)
213- انتشار کتاب «دوراهی روحانیت»
کتاب «دوراهی روحانیت (جستارهایی دربارۀ مرجعیت شیعه در ایران معاصر)» نوشته‌ی کمال رضوی و با مقدمۀ دکتر سارا شریعتی توسط نشر آرما منتشر شد. کتاب مذکور که شامل یک مقدمه از دکتر سارا شریعتی (عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران) و یک درآمد با عنوان «امتناع جامعه‌شناسی روحانیت؟» است، در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول آن با عنوان «جایگاه اجتماعی مرجعیت (صورت‌بندی‌های مفهومی)» به بررسی ابعاد جامعه‌شناختی تحلیل مرجعیت در قالب نهاد اجتماعی، نهاد مدنی و گروه منزلتی در سه فصل مجزا می‌پردازد. بخش دوم کتاب با عنوان «مرجعیت در تاریخ معاصر ایران» شامل شش فصل است که در واقع هر یک جستارهای مجزا با جهت‌گیری جامعه‌شناختی ـ تاریخی هستند. عناوین فصول این بخش عبارتند از: «مرجعیت: از تمرکز تا تعدد»؛ «مرجعیت و رسانه»؛ «مرجعیت و پاسخ‌گویی به مسائل زنان»؛ «مرجعیت و کارآمدی؛ چالش بر سر خروج زنان از کشور»، «بازگشت نوستالژیک به الگوی فقه سنتی» و «سه‌گانه‌ای برای تحول فقه و روحانیت در جامعۀ صنعتی: شهر، زنان، زمان». در مقدمه‌ای که سارا شریعتی با عنوان «ضرورت یا رسمیت؟ مشارکتی در جامعه‌شناسی روحانیت» بر این کتاب نگاشته است، چهار محور مرتبط با یکدیگر مورد بحث قرار گرفته‌اند: «روحانیت: نهاد اجتماعی، سازمان دینی»؛ «روحانیت، وجه ممتاز جامعه‌شناسی تشیع»؛ «دین در «سیاست تحدید»، دین در «سیاست توسعه»» و «در ضرورت نهاد مدنی و رسمیت گروه منزلتی». این استاد دانشگاه در محور نخست پس از مروری بر مباحث نظری دورکیم، وبر و ترولتچ در توضیح جایگاه نهاد رسمی دین، مورد پرسش قرار گرفتن این نظریات یک قرن پس از انتشارشان توسط جامعه‌شناسان دین و نارسایی‌هایی تشخیص داده‌شده در نظریات متقدمان برای توضیح و تبیین نهاد روحانیت را طرح و مورد بحث قرار داده است. در محور دوم سارا شریعتی با نگاهی از نزدیک به جایگاه روحانیت در اسلام و تشیع، از آن به‌عنوان شاخصۀ جوامع شیعی یاد می‌کند: «موقعیت خاص روحانیت در تشیع و همچنین نقشی که روحانیت پس از انقلاب در ایران یافت، روحانیت در تشیع را به یکی از موارد ارجح مطالعات نهادهای دینی بدل کرد و ضرورت مطالعات جامعه‌شناختی در این حوزه را بیش‌ازپیش آشکار می‌ساخت». سارا شریعتی ذیل محور سوم بحث خود از دو الگوی حداقلی و حداکثری در خصوص نحوه‌ی حضور و نقش‌آفرینی دین در اجتماع سخن می گوید. الگوی اول را دین در سیاست تحدید و الگوی دوم را دین در سیاست توسعه نام می نهد که الگوی اخیر در ایران پس از انقلاب تسلط یافته است. سارا شریعتی بر آن است که در میانۀ این دو الگوی متناقض‌نما، طرح نهاد دین به‌مثابۀ یک نهاد اجتماعی چشم‌انداز تازه‌ای ایجاد می‌کند. در محور پایانی مقدمه نیز یافته‌ها و محتوای کتاب «دوراهی روحانیت» مورد اشاره‌ی شریعتی قرار گرفته است. کمال رضوی نیز در پیشگفتار کوتاهی که بر کتاب خود نوشته، تصریح می‌کند: «با نگاهی به مسیری که روحانیت و مرجعیت در تاریخ متأخر ایران طی کرده و پایگاه و جایگاهی که اکنون در جامعۀ ایران دارد، می‌توان از یک دوراهی بر سر راه روحانیت سخن گفت: نخست، پذیرش ایفای نقش در قالب یک نهاد مدنی و ادغام و مشارکت در ساخت فعال جامعۀ مدنیِ نحیف اما در حال تکوین و توسعۀ ایران؛ و دوم، باقی‌ماندن بر میراث گذشته و کوشش برای تداوم نقش‌آفرینی به‌عنوان یک گروه منزلتی با حفظ امتیازها و خصایل مألوف در جهان جدید. این یک انتخاب تعیین‌کننده برای نهاد روحانیت در جامعه‌ای است که در حال انتقال از وضعیت پیشین به دورانی جدید است.» لازم به ذکر است که علاوه بر مقدمه، تعدادی از مقالات مندرج در این کتاب نیز با مشارکت دکتر سارا شریعتی به عنوان استاد راهنمای تز کارشناسی ارشد نویسنده‌ی کتاب بوده است.(جامعه شناسی تشیع: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/386)
214- شیخیه و غلو در موضوع امامت
«شیخیه و غلو در موضوع امامت» عنوان کتابی است که توسط محمدعلی افضلی نگارش شده و توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب منتشر شده است. بزرگان شیخیه تحلیل‌های خاصی از موضوع امامت را در آثار خود بیان کرده‌اند که زمینه‌ی انتساب غلو به شیخیه را فراهم ساخته است؛ آنها معتقد به علل اربعه بودن امامان(ع) در نظام آفرینش‌اند و ائمه(ع) را علت غایی، مادی، صوری و فاعلی در هستی می‌دانند و بر این اساس اموری از جمله: آفریدن، روزی دادن، حیات دادن و میراندن را به ایشان نسبت می‌دهند که در این نوشتار دیدگاه‌های خاص شیخیه، ادله و ریشه‌های آنها تبیین شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.کتاب«شیخیه و غلو در موضوع امامت» در 358 صفحه و در بهار 1396 منتشر شده است.( دانشگاه ادیان و مذاهب : http://urd.ac.ir/fa/Book/336 )
215- احوال و آثار بهاء الدین عاملی معروف به شیخ بهایی
یکی از طرحهای گسترده مؤسّسۀ کتاب‌شناسی شیعه طرح «بزرگان شیعه» به فارسی و «أعلام الشیعة» به عربی است.کتاب«احوال و آثار بهاء الدین عاملی معروف به شیخ بهایی» چهــل و ششمیـن عنـوان از سلسلۀ «بزرگان شیعه» است و در آن شرح حال، افکار، آثـــار ماندگار و خـــدمات شیخ بهاءالدین محمّد بن حسین بن عبدالصمد عاملی معروف به شیخ بهایی(م۱۰۳۰) و خاندان علمی و پرآوازۀ این عالم تبیین شده است. این کتاب به قلم محمّدکاظم رحمتی است و از امتیازات آن استقصای اجازات و انهاءات شیخ، تبیین جزئیاتی از سرگذشت این خاندان، اشتمال بر پژوهشهای غربیان درباره آنان، تتبع بسیار در لابلای نسخ خطی و استخراج و درج اطلاعات آنها، معرفی تفصیلی همۀ منابع مرتبط با شیخ بهایی و روزشمار مبسوط است.(موسسه کتاب شناسی شیعه: http://www.al-athar.ir/home/Content?id=5061&code=5)
216- راهبرد اخلاق انتظار
«راهبرد اخلاق انتظار» عنوان کتابی است که توسط بهروز محمدی منفرد تألیف شده است. راهبرد اخلاق انتظار طرحی اصولی است که با توجه به شناخت دقیق اصول و مبانی اندیشه مهدویت و همچنین بحرانها و آسیبهای تهدیدکننده و مانع ظهور منجی موعود، انسان منتظر را ملزم به اقداماتی اخلاقی در جهت دستیابی به مهم ترین هدف و آرمان انسان منتظر یعنی ظهور منجی می‌کند. در این تصویر آنچه اهمیت بیشتری دارد، طراحی اصول و فرایند شکل‌گیری جامعه ای اخلاقی برای دستیابی به اهداف متعالی آن یعنی همان تحقق ظهور منجی موعود و صلح و امنیت جهانی و کمال نهایی است. کتاب «راهبرد اخلاق انتظار» در 152 صفحه، توسط «پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی» پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در سال 1396 منتشر شده است.(پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی: http://www.isca.ac.ir/Portal/home/?news/127800/635473/620091)
217- کتابخانه علامه امینی در نجف اشرف
کتابخانه علامه امینی در شارع الرسول نجف واقع شده و در حال حاضر بیش از ۴۲ هزار عنوان کتاب دارد که ۴۰۰۰ عنوان آن خطی، ۴۰۰ عنوان آن نسخه عکسی و ۷۵۰ عنوان آن نسخه فیلمی است. اگر علامه امینی و همت بلند و افسانه‌ای او در پژوهش و تتبع و جمع‌آوری اسناد و مدارک و کتاب‌های مرتبط با واقعه مهم غدیر نبود، قطعاً این واقعه، امروز به این اندازه غیرقابل انکار و در دسترس و مستند نبود. شیخ عبدالحسین امینی که در سال 1320 هجری قمری در تبریز به دنیا آمد، از نوادگان عالم بزرگ «امین‌الشرع» بود که به همین دلیل با نام «امینی» مشهور شد. او در تمام عمر هفتاد ساله خود، در یافتن کتاب‌ها و اسناد قوی در اثبات ماجرای غدیر در منابع اهل سنت کوشش بلیغ کرد و به بسیاری از کشورهای شرق و غرب در آسیا و آفریقا و اروپا سفر کرد، بسیاری از کتاب‌ها را خرید، بسیاری را ماهها و در همان کتابخانه استنساخ کرد و با بسیاری از بزرگان و علمای اهل سنت به گفت‌و‌گو نشست تا توانست علاوه بر ده‌ها کتابی که در زمینه‌های مختلف نوشته است، کتاب گرانسنگ «الغدیر» را در یازده جلد به رشته تحریر در آورد و نام خود را بر تارک دانشمندان و مبلغان غدیر ثبت کند.در مسیر همین جست‌وجو و پژوهش، وی دریافت که شهر نجف اشرف کتابخانه‌ای درخور و آبرومند و تخصصی ندارد، به همین دلیل در سال 1373 هجری قمری کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» را در شهر نجف و در محله حویش و در میان حوزه مهم علمیه نجف اشرف تأسیس کرد تا برای طلاب، دانشجویان و محققان مرجعی ارزشمند و در دسترس باشد. جالب است که علامه امینی وسواس زیادی داشت و هر کتابی را نمی پذیرفت. همچنین اگر کتاب خوبی به کتابخانه اهدا می شد که آن را داشتند، آن کتاب را با اجازه صاحب یا واقف آن می‌فروخت و کتابی دیگر برای کتابخانه می خرید. علامه امینی در تیرماه سال 1349 شمسی (1390 قمری) در ایران درگذشت و پس از تشییع در تهران و سپس شهرهای بغداد، کاظمین، کربلا و نجف در جوار کتابخانه خود به خاک سپرده شد.(پایگاه خبری نسخ خطی: http://www.manuscripts.ir/fa/component/content/article/89-news)
218- اهتمام مسلمانان به حفظ منزلگاه‌های کاروان امام حسین (ع)
وجود زیارتگاههای متعدد منسوب به سر امام حسین (ع) و دیگر شخصیت‌های اهل بیت (ع) که در طول مسیر سلطانی (محور کوفه ـ موصل ـ حلب ـ دمشق) وجود داشته و لا اقل از سده ششم هجری شناخته شده بوده، نشان می دهد که این مسیر، از دیرباز نزد اهالی این مناطق به عنوان مسیر کاروان اسرای اهل بیت (ع) شهرت داشته است. شهرت این زیارتگاه‌ها و انتساب آنها به امام حسین (ع) و اهل بیت (ع)، به یک باره و به طور ناگهانی از سده ششم هجری شکل نگرفته؛ بلکه از سده‌های پیشتر، به صورت شفاهی، نسل به نسل میان ساکنان این مناطق رواج یافته است. چنانکه در ارتباط با مسیر امام علی (ع) به صفّین، که با استناد به منابع تاریخی کهن و معتبر می‌توان گفت بخش عمده آن در موازات رود فرات بوده، چنین مسئله‌ای صدق می‌کند و از دوره‌های کهن تا زمان حاضر، میان ساکنان بومی شهرها و روستاهای حوزه رود فرات، عبور امام علی (ع) از این مناطق شهرت داشته و مکان‌های متعددی نیز منسوب به آن حضرت (ع) و در ارتباط با مسیر رفت و بازگشت ایشان به صفّین، گاه از سده‌های کهن تا به امروز باقی مانده است. در ارتباط با مسیر کاروان امام حسین (ع) و اهل بیت ایشان، شاید عبارتی در کتاب موسوم به «مناسک» را بتوانیم به عنوان نشانه‌ای از اهتمام زودهنگام مسلمانان به ثبت و ضبط منزلگاه‌های کاروان امام حسین (ع) در نظر بگیریم. درباره کتاب «مناسک» بایست گفت این کتاب متن جغرافیایی کهنی در شناخت راه‌های حج و مسیرهای جزیرة العرب است که آن را برای نخستین بار حَمَد الجاسر، پژوهشگر فقید تاریخ و جغرافیای شبه جزیره عربستان، بر اساس نسخه منحصر به‌فرد آن در کتابخانه آستان قدس رضوی تصحیح و با عنوان «کتاب المناسک و اماکن طرق الحجّ و معالم الجزیرة»، در ریاض منتشر کرده است. اگرچه الجاسر، مؤلف این اثر را ابو اسحاق حَربی(درگذشته ۲۸۵ق) ـ از محدّثان سده سوم هجری ـ دانسته و کتاب را به نام وی منتشر کرده، با این حال تحقیقاتِ بعدی برخی از پژوهشگران عرب نشان‌داده که مؤلف این اثر نمی‌تواند ابو اسحاق حَربی باشد؛ و احتمال انتساب این کتاب به محمد بن خلف بغدادی، معروف به قاضی وکیع (درگذشته ۳۰۶ق)، که کتابی جغرافیایی به عنوان «الطریق» یا «النواحی» داشته، معقول‌تر از سایر احتمال‌ها است. در هر حال، تردیدی نیست که کتاب مناسک، متنی متعلق به نیمه دوم سده سوم هجری است. در کتاب مناسک (ریاض، دار الیمامة، ۱۳۸۹ق / ۱۹۶۹، ص۲۸۴)، درباره منزلگاه زباله، که از منزلگاه‌های واقع در مسیر کاروان امام حسین (ع) از مکه به کوفه بوده، آمده است: «زبالة: بها قصر ومسجد، ویقال: إن الحسین بن علی رضوان الله علیه صلّی فیه / زباله: در آن قصر و مسجدی است؛ و گویند: حسین بن علی ـ رضوان خدا بر او باد ـ در آن مسجد نماز خوانده است.) شاید بتوان وجود این عبارت در متن جغرافیایی کهنی از سده سوم هجری را نشانه‌ای از اهتمام زودهنگام مسلمانان به حفظ منزلگاه‌های کاروان امام حسین (ع) به شمار آورد.(گنجینه : http://ganjineh.kateban.com/post/3602)
219- تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا
«تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا؛ نقش صوفیه، اهل فتوت و قلندریه در بنیان گذاری آیین های محرم» عنوان کتابی است که توسط محمد مشهدی نوش آبادی تألیف شده و نشر آرما در سال 1396 در اصفهان آن را منتشر کرده است. آیین های عزاداری دربردارنده ی صورت های مختلف آداب و رسومی است که در ایام عزاداری حسین بن علی و دیگر معصومان (ع)، به ویژه در ماه های محرم و صفر، در ایران انجام می گیرد. در این کتاب ابتدا ضمن معرفی موضوع و دسته بندی و مرور منابع، سابقه ی عزاداری در سنت اسلامی و ایرانی مطرح شده است. سپس در خصوص اهل فتوت، اعم از فتوت صوفیانه و عیاری، و نیز نسبت آنان با تصوف بحث شده است. نیز در فصلی مجزا به گرایش های شیعی و آیینی فتوت نامه ی سلطانی پرداخته شده است. پس از آن در فصولی مختلف، آیین های عزاداری محرم که گروه های صوفی در آن نقش ایفا کرده اند، بررسی شده است؛ به این ترتیب که هریک از این آیین ها معرفی شده، سپس جایگاه تاریخی اش در ارتباط با گروه های صوفی تبیین شده و سرانجام صبغه و سابقه ی صوفیانه ی آن در عزاداری های محرم نشان داده شده است. همچنین در فصولی مجزا به نقش صوفیه درهنرهای آیینی مربوط به واقعه ی عاشورا پرداخته شده است. تأثیر دولت صفویه بر آیین های محرم و همچنین بررسی دو عنصر مهم «تکیه» و «بابا» که در آیین های عزاداری اهمیت دارند و در اصل عنصری صوفیانه اند، از دیگر موضوعات بحث برانگیز در این کتاب است.(کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2227)
220- تاریخ تشیع در اهواز
«تاریخ التشیع فی الاهواز منذ نشأته الی قیام الدولة الصفویه» عنوان کتابی است که توسط «السید احمد معلان العلوی» تألیف شده و مجمع جهانی اهل البیت (ع) آن را منتشر کرده است. اهواز، همواره یکی از مراکز اصلی شیعه امامی در ایران بوده و بر اساس شواهد موجود پیشینه تشیع آن به قرن اول هجری باز می گردد، وضعیتی که افزون بر اهواز، شهر قم و نواحی آن هم دارد. تشیع اهواز به سبب پیوند نزدیک آن با کوفه و رفت و آمد ساکنان آن به اهواز است. قبایل عرب شیعی کوفه مانند بنی اسد و عبدالقیس در این نواحی سکونت گزیدند و باورهای شیعی خود را در آن منتشر کردند. رفاعة بن شداد که از شیعیان کوفه و درگیر در ماجرای توابین بود، از طرف امام علی (ع) قاضی اهواز بود و حضرت در نامه ای نصایحی به او کردند. بنابر این نفوذ تشیع در اهواز از قرن اول امری عادی بوده و اخبار و اقوالی در این باره در منابع آمده و طبق معمول مهم ترین شواهد مربوط به رجال شیعی این شهر است. این کتاب به زبان عربی به بررسی تاریخ تشیع در اهواز در چهار فصل می‌پردازد. فصل اول به مثابه مباحث مقدماتی به وجه تسمیه اهواز، مباحث جغرافیایی و قوم شناسی اهواز، بررسی تاریخ اهواز از زمان‌های قدیم تا عصر اسلامی اشاره می‌کند. موضوع فصل دوم، بررسی تاریخ تشیع در اهواز در سه بخش: اهواز در عصر امام علی(ع)، اهواز در عصر نهضت حسینی و اهواز در عصر سایر ائمه(ع) از دوران امام زین العابدین(ع) تا امام حسن عسکری(ع) را شامل می‌شود. همچنین فصل سوم به تاریخ تشیع در اهواز از غیبت صغری تا قیام دولت مشعشعیان اختصاص یافته است. در نهایت در فصل چهارم به نقش شعرای شیعه در انتشار تشیع در اهواز می‌پردازد.(کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران: http://historylib.com/index.php?
action=book/view/2212) 221- زیارتگاه امام محمد دور
گروه تروریستی داعش از زمان ظهور در عراق، آسیبهای جدی و جبران‌ناپذیری به میراث تاریخی این کشور وارد کرده است. نفیس‌ترین بنای دوره اسلامی در عراق که به دست داعش تخریب شد، زیارتگاه موسوم به «امام محمد دوری» واقع در شهر «دور» (نزدیک شهر تکریت و در حدود ۴۰ کیلومتری شمال شهر سامرا) است. ساختمان زیارتگاه شامل برج ـ مقبره‌ای با پلان مربّع و ساخته شده از خشت و آجر بوده است. بر اساس کتیبه‌های موجود در بنا، ساخت بنا به دستور امیر شرف‌الدوله مسلم بن قریش عُقَیلی (امارت: ۴۵۳-۴۷۸ق) از امرای شیعه مذهب خاندان «بنی‌عُقیل» (امرای منطقه «جزیره») آغاز شده، و پس از وی، به دست کمال‌الملک ابوالفتح طاهر بن علی بن محمد (درگذشته ۴۸۶ق)، عمید بغداد، و برادرش ابوالمحاسن عبدالجلیل بن علی بن محمد دهستانی(مقتول در ۴۹۵ق)، وزیر برکیارق سلجوقی ادامه یافته و سرانجام به دستور ابوجعفر محمد فرزند خطیرالملک ابومنصور محمد بن حسین میبدی به پایان رسیده است. زیارتگاه دور نزد اهالی منطقه به عنوان مزار محمد (ملقّب به عابد)، فرزند امام موسی کاظم (ع) شهرت دارد؛ چنانکه در کتیبه‌ای مورخ ۸۷۱ق که در داخل بنا وجود داشته، به همین عنوان معرفی شده است. اما با توجه به اینکه در منابع معتبر تاریخی، هیچ اشاره‌ای به محل وفات و دفن محمد عابد نشده و زیارتگاههای مشهور و کهن دیگری نیز از جمله در شیراز به وی منسوب است، نمی‌توان به قطع و یقین این زیارتگاه را به عنوان مدفن وی تعیین کرد. باید چنین فرض نمود که این زیارتگاه، چنانکه در کتیبه آن نیز آمده، در اصل مزاری منسوب به محمد عابد فرزند امام هفتم (ع)، و یا شاید حتی مدفن یکی دیگر از نوادگان آن حضرت (ع) بوده است که امیر شرف‌الدوله مسلم بن قریش با هدف بزرگداشت وی، ساخت این بنای باشکوه را بر فراز قبر وی آغاز کرده و پس از وی، دیگر دولتمردان و صاحب منصبان دوره سلجوقی، ساختمان آن را تکمیل کرده‌اند. زیارتگاه محمد عابد به عنوان یکی از کهن‌ترین بناهای آرامگاهی دوره اسلامی عراق که ساختمان اصیل و اولیه خود را به خوبی حفظ کرده بود، و گنبد آن نیز کهن‌ترین نمونه باقی‌مانده از گنبدهای اورچین باقی‌مانده در عراق، بنایی بسیار شاخص به شمار می‌آمد و از اهمیت فراوانی در میان بناهای آرامگاهی جهان اسلام برخوردار بود. افزون بر این، این زیارتگاه به عنوان یک بنای یادمانی کهن شیعی و از منظر ارتباط آن با آستان امامین عسکریّین (ع) و مقام حضرت صاحب‌الزمان (عج) در شهر سامرا نیز حائز اهمیت است. می‌دانیم که بانی نخستین زیارتگاه دور یعنی مسلم بن قریش، به ساخت یا تکمیل ساختمان آستان امامین عسکریّین اهتمام داشته و در کنار این آستان مقدس مقبره‌ای برای خود ساخته بود که پس از قتل وی در حلب، جنازه‌اش را به سامرا منتقل کردند و در مقبره اختصاصی وی به خاک سپردند.( زیارتگاههای اسلامی: http://islamicshrines.net/?p=960)
222- سیر و سلوک
خواجه نصیرالدین طوسی(597 - 672 ق) یکی از بزرگترین دانشمندان جهان اسلام است که آثار و نگاشته های او در شکل گیری و تطور دانش و اندیشۀ اسلامی و به ویژه شیعی انکارناپذیر است. یکی از آثار خواجه که در واقع زندگی نامۀ خودنوشت او به شمار می رود «سیر و سلوک» نام دارد. این اثر به دلیل آگاهیهای بی مانندی که دربارۀ زندگی، تحصیلات و تحولات فکری نگارنده ارائه می کند در میان مهم ترین آثار او جای دارد. صراحت بیان، سلامت اندیشه، بررسی ظریف موضوع و سبک نگارش ، این اثر را در میان بهترین زندگی نامه های عقلانی در ادبیات اسلامی قرار داده است و افزون بر آن از نظر کلامی و فلسفی نیز بیانگر ابعاد روحانی، هستی شناسانه و نظام فکری منسجم و مدون طوسی است. کتاب «سیر و سلوک» با تصحیح، ترجمه و شرح به انگلیسی سید جلال حسینی بدخشانی، در سال1396، توسط مرکز پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی منتشر شده است.
223- تاثیر شریعتی بر رادیکالیسم شیعی
«تاثیر ترمینولوژی شریعتی بر رادیکالیسم شیعی در انقلاب اسلامی ایران» عنوان کتابی است که توسط سیروس عباس‌زاده نوشته شده و انتشارات نقد فرهنگ آن را در۲۲۲صفحه، در سال ۱۳۹۶، منتشر کرده است. این کتاب در پنج فصل کوشیده است بر اساس آثار شریعتی و با تدوین ترمینولوژی شیعی او به بررسی نقش وی در ظهور رادیکالیسم شیعی بپردازد. سیروس عباس زاده در مقدمه کتاب متذکر شده است که در پی آن بوده تا نقش اندیشه‌های شریعتی را در لایه‌‌های سنتی و جریانات سنت‌گرای جامعه ایران و ظهور انقلاب ایران برجسته کند. «زندگی‌نامه شریعتی»، «تأثیر ناسیونالیزم جهان سومی و مذهب تشیع بر شعار بازگشت به خویش شریعتی»، «نقش مذهب شیعه در انقلاب اسلامی»، «ترمینولوژی شریعتی» و «تأثیر اندیشه‌ها و مفاهیم شریعتی بر رادیکالیسم شیعی» پنج فصل این کتاب را تشکیل می‌دهند. نویسنده در مقدمه می‌نویسد: «امیدوارم از طریق پژوهش‌هایی این چنینی، شریعتی‌پژوهشی به بخشی از مطالعات آکادمیک و دانشگاهی ما تبدیل شود، یعنی امری که الجزایری ها از همان سال رحلت شریعتی در کشور خود آغاز کردند و رشته‌‌ای را به نام «شریعتی‌پژوهی» در برخی از دانشگاه‌‌های خود تأسیس کردند لیکن در موطن اصلی وی چنین مهمی هنوز صورت نگرفته است.( جامعه شناسی تشیع: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/386)
224- مراتب روحانیت و نقش آن در تحولات سیاسی - اجتماعی ایران معاصر
«مراتب روحانیت و نقش آن در تحولات سیاسی - اجتماعی ایران معاصر» نام کتابی است که توسط عبدالرسول یعقوبی تألیف شده و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) آن را در ۴۶۶ صفحه، در سال ۱۳۹۶، منتشر کرده است. این کتاب پژوهشی است در قلمرو نقش روحانیت در تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران. کتاب در سه فصل بحث خود را مطرح نموده است. در فصل نخست به مباحث نظری در خصوص مفاهیم روحانیت و مراتب می‌پردازد. نویسنده در این فصل بر این ادعاست که «روحانیت شیعه، در شکل کنونی آن با رهبری و زعامت یکی از علمای تراز اول و در قالب یک شبکه ارتباطی، در قرن چهارم هجری، شکل گرفت. در این دوره، با توجه به حاکمیت شیعیان دیلمی، شرایطی فراهم آمد تا در سایه آن، شخصیت فرهیخته و با نفوذی همچون شیخ مفید بتواند حوزه علمیه شیعی را بنیاد گذارد.» در فصل دوم نویسنده به بحث در خصوص مراتب روحانیت می‌پردازد. نویسنده مدعی است که روحانیت از سه سرمایه علمی، سیاسی و اجتماعی برخوردار است و از این رو رتبه‌بندی روحانیت را بر اساس این سرمایه‌ها ذیل سه دستة علمی، سیاسی و اجتماعی بیان می‌کند. نویسنده بر این باور است که مراتب سیاسی ـ اجتماعی روحانیت، مبتنی و متکی بر مراتب علمی روحانیت است؛ مشروط بر اینکه مرتبه علمی، پای اجتماع و سیاست را به میان بکشاند. نویسنده در فصل سه به نقش مراتب روحانیت در تحولات تاریخ معاصر ایران می‌پردازد. جنبش تنباکو، مشروطه، ملی‌شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی ایران از جمله مواردی است که وی می¬کوشد تا نقش روحانیت را در این وقایع به تصویر بکشد. ( جامعه شناسی تشیع: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/386)
225- تصوف عصر صفوی و ادبیات آن دوره
«تصوف عصر صفوی و ادبیات آن دوره» عنوان کتابی است نوشته سیدجلال موسوی. این کتاب توسط انتشارات امیرکبیر در سال ۱۳۹۶ چاپ شده است. تصوف از جریان‌های فکری و اجتماعی رایج در طول تاریخ ایران است که در همه دوران‌ها با فراز و نشیب‌هایی همواره به راه خود ادامه داده است. این جریان ضمن آنکه بر مؤلفه‌های دیگر تأثیر گذاشته، از عوامل مختلفی نیز در سیر تاریخی خود متأثر شده است. این تأثیرات پیدا و پنهان گاه از سر تعامل، گاه نیز از سر تقابل با دیگر جریان‌های رایج در عرصه‌های اجتماعی و فکری به‌وجود آمده است. در واقع در ضمن این تعامل‌ها و تقابل‌ها زمینه‌هایی فراهم شده است که به رونق یا کسادی بازار تصوف انجامیده است. زمینه‌هایی همچون موضع صاحبان قدرت نسبت به تصوف، وجود یا فقدان صوفیان صاحب نفوذ، نوع مشرب صوفیه، تلقی عامه از آنها و نیز میزان قدرت مخالفان، همه از عوامل تأثیرگذار در رونق یا کسادی بازار صوفیه در دوره‌های مختلف بوده است. شاید بتوان گفت در میان همه عواملی که طریقت صوفیانه در طول تایخ خود با آنها رودررو بود، شریعت بیش از همه بر خط سیر آن تأثیر گذاشته است. به عبارت دیگر گویی به‌دلیل برخی تفاوت‌ها در مبانی، تألیف همه‌جانبه آنها نه تنها ممکن نبوده، بلکه در عرصه عمل، مواجهه آن دو همواره توأم با کشمش‌های مستمر نیز بوده است. از سوی دیگر صوفیه به‌دلیل نفوذ گاه‌به‌گاهی که در عرصه اجتماع و در میان تودۀ آن داشتند، از توجه حکام و امرا نیز برکنار نبودند. صاحبان قدرت برای احراز مشروعیت و جلب قلوب عامه، خود را مریدانه به اهل تصوف متصل نشان می‌دادند. همچنین به‌واسطه حامیان و ارداتمندان فراوانی که بعضاً در گرد برخی از مشایخ صوفیه پیدا می‌شد، حکام برای برطرف ساختن تهدیدات احتمالی ناشی از این تجمع‌ها خود را به ناچار با اهل تصوف رودررو می‌کردند. بدین ترتیب اهل طریقت علاوه بر شریعت با حکمرانان نیز مرتبط بودند و با آنها تعامل و تقابل مستمر داشتند.با این همه، کشمکش اهل شریعت با اهل طریقت مستمرتر و تأثیرگذارتر از سایر تعامل‌ها و تقابل‌ها با صوفیه بوده است. البته این سخن به‌هیچ وجه به این معنی نیست که رفتار شریعتمداران در مقابل اهل طریقت همواره وجهی تهاجمی داشته است و ایشان به کل درصدد امحای آنها بوده‌اند، بلکه می‌توان گفت در میان صاحبان و بانیان شریعت بسیاری بوده‌اند که به سیر و سلوک تعلق خاطر بسیار داشتند و خود عملاً در این عرصه صاحبان مراتب و مقامات معنوی بودند. در ابتدای قرن دهم حکومتی در ایران تأسیس شد که در تاریخ تحولات فکری و عقیدتی این سرزمین دگرگونی‌های چشمگیری به بار آورد. این سلسله که اولاد شیخ صفی‌الدین اردبیلی، صوفی صاحب نفوذ عصر حکمرانی مغولان بر ایران آن را بنیاد گذاشتند، توأم با اظهارات شریعتی و طریقتی بود. امری که با آنچه پیشتر درباره تاریخ مناسبت شریعت و طریقت ذکر شد تا حدودی ناهمخوان به نظر می‌رسید. شکل جزئی‌تر ماجرای پیدایش این سلسله این بود که صوفیه از قرن نهم با تکیه بر مریدان پرشور و با مرکزیت خانقاء شیخ صفی در اردبیل، رفته‌رفته در عرصه کشورگیری به‌صورت جدی ظاهر شدند. مریدان آنها با اعتقاد کم‌نظیری که به مشایخ خود داشتند چنان در راه نیل اولاد شیخ صفی به حکومت، جان‌نثاری از خود نشان دادند که برخلاف تصورات اولیه، سرانجام اهل خانقاه به‌واسطه آنها به تاج‌وتخت رسیدند و بیش از دو قرن بر ایران حکمرانی کردند. اما آنچه این وقایع و رویدادها را جالب توجه کرد، ارکانی بود که این سلسله خود را بر آنها استوار کرده بود. جلوه‌های این ارکان که در سیمای بانی آن یعنی شاه‌اسماعیل به ظهور رسید عبارت بود از تصوف و مذهب تشیع؛ به این معنی که شاه هم در مقام مرشد هم در مقام مرشد کامل قرار داشت و هم در جایگاه بانی و مروج مذهب. این سیمای مرکب البته در نزد دیگر حکمرانان صفوی نیز برقرار بود اما نمود بارز آن بیش از همه در حاکمان نخستین و به ویژه در شاه‌اسماعیل، بانی اصلی این سلسله به ظهور رسید.آنچه در این میان درخور بررسی و تحقیق است عنایت به این مسئله است که تصوف خود بر مقولاتی مثل ادبیات، همواره تأثیرگذار بوده است، به‌طوری که این مقوله عرصۀ ظهور چشمگیر مفاهیم عرفان و تصوف و تحولات آن در طول تاریخ شده است. بنابر این امر، ادبیات گسترده روزگار صفویه که عمدتاً در قالب سبک هندی متبلور شده است خود می‌تواند چشم‌اندازی از اوضاع تصوف عصر را بازتاب دهد. از سوی دیگر توجه به تحولات مذکور در عصر صوفیه در شناخت ادبیات گسترده این عصر نیز بسیار می‌تواند راهگشا باشد. زیرا در دیدگاه‌های رایج درباره نسبت میان متن ادبی و تاریخ آفرینش آن، زمینه تاریخی اثر از ملزومات درک صحیح آن محسوب می‌شود. به عبارت دیگر متن در شرایط زمانی و بافت تاریخی مشخص آفریده می‌شود سپس از زمینه تاریخی خود جدا شده در مسیر زمان به راه می‌افتد. از این‌رو بدون ترسیم عرصه‌ای که متن در آن به‌وجود آمده نمی‌توان به مناسبات مندرج در آن به نحو مطلوب راه یافت.آنچه در این کتاب ذکر شده، تحولات تصوف در عصر صفویه و تأثیر آن بر ادبیات فارسی آن عصر در چند فصل ذکر و بررسی شده است. در فصل اول آن از تحولات تصوف در پیش ازعصر صفوی (از عصر مغول تا صفویه) بحث می‌شود. ضرورت بحث از تحولات تصوف در پیش از عصر صفوی به این دلیل است که حکومت صفویه خود تا حد بسیاری از دل آن تحولات بیرون آمده است. علاوه بر این، تأثیر تحولات تصوف پیش از صفویه، در دوره حکمرانی آنها نیز کم و بیش محسوس بوده است. لذا شناخت تحولات و جریان‌های صوفیانه این دوره، نیاز به آگاهی از پیشینه آنها در دوره‌های قبل دارد. بعد از ذکر این پیشینه در فصل دوم به تفصیل به منابع مختلف، تحولات تصوف در عصر صفویه ذکر شده است. آنگاه با توجه به بررسی‌ها در این فصل، در فصل سوم تأثیرات تصوف آن روزگار بر ادبیات آن دوره مطالعه و بررسی شده است. در این فصل، به‌دلیل کثرت شاعران در این دوره، تعداد ده شاعر از سرآمدان سبک هندی و همچنین برخی حکمای شاعر که کلام آنها حاوی موضوعات عرفانی است برای بررسی انتخاب شده است. این انتخاب تا حد ممکن طوری صورت گرفته است که ضمن احتوا بر شاعران از طیف‌های مختلف، امکان تعمیم نتایج حاصل از بررسی شعر آنها به کلام دیگر شاعران این عصر فراهم باشد. فصل چهارم، که فصل آخر این کتاب است دربردارنده نتیجه‌گیری حاصل از مباحث فصل‌های پیشین است. آنچه از عرفان و تصوف دراین نوشتار مطرح شده است بیشتر ناظر به مقولات تصوف است تا مباحث عرفانی. بدین معنا که عمدتاً تحولات اجتماعی مرتبط با صوفیه و نوع مناسبات آنها با عامه، حکام و طبقه فقها بحث شده و به علل شکل‌گیری چنین مناسبات و تحولات ناشی از آن توجه شده است. بنابراین مباحثی مثل نوع خداشناسی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی عرفای این عصر، که مربوط به حوزه عرفان است مطرح نشده است.(کتابخانه تخصصی ادبیات: https://literaturelib.com/books/4044)
226- امامان شیعه(ع) و علوم اسلامی
کتاب «امامان شیعه(ع) و علوم اسلامی» عنوان کتابی است که توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و به قلم غلامحسن محرمی منتشر شده است. امامان معصوم(ع) علاوه بر جانشینی پیامبر و رهبری دینی و سیاسی جامعه شیعه، به عنوان مهمترین استادان علم در جامعه اسلامی به شمار می‌آمدند و از مقبولیت علمی بالایی برخوردار بوده و بیشترین شاگردان را داشتند و قوی‌ترین جریان علمی را رهبری می‌کردند و در برخی از زمان‌ها مهمترین مراجع علمی برای دانش‌پژوهان و استادان علوم به شمار می‌آمدند. تا ۱۳۰ هجری – که مسلمانان عامه که بعدها اهل سنت نامیده شدند، وارد مرحله تحریر و نگارش علوم اسلامی شدند – امامان شیعه و شاگردان آنها تنها کسانی بودند که قلم به دست گرفته و کتاب نوشته بودند و علوم اسلامی چون قرائت، تفسیر، فقه، حدیث و تاریخ را به صورت نگارش‌شده در اختیار داشتند. آنان در شکل‌دهی اسلامی به علوم ترجمه شده نیز سهم بسیار بزرگی ادا کرده و از بسیاری از انحرافات پدید آمده در عرصه خداشناسی، پیامبر‌شناسی و فقه جلوگیری کردند. کتاب «امامان شیعه(ع) و علوم اسلامی» از سه بخش اصلی به شرح زیر تشکیل شده است: بخش اول: فصول مقدماتی؛ بخش دوم: نقش ائمه در علوم ادبی و نقلی و بخش سوم: نقش ائمه در علوم عقلی. (پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: http://iict.ac.ir/esh/)
227- تاریخ نقاره خانه رضوی
«تاریخ نقاره خانه رضوی» عنوان کتابی است که توسط زهرا فاطمی مقدم تألیف شده و بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی آن را در سال 1397 منتشر کرده است. نقاره‌نوازی از آیین های کهن و باشکوهی است که از گذشته تا به امروز به‌عنوان سنّتی دیرینه در حرم مطهر رضوی باقی مانده است، به‌گونه‌ای که امروزه صدای نقاره‌خانه و بنای با شکوه آن یکی از اجزای اصلی حرم امام رضا (ع ) به‌شمار می‌رود. بنابراین شناخت و بررسی تاریخ آن به عنوان بخشی از هویت تاریخی و مذهبی حرم مطهر اهمیت بسیار دارد. این پژوهش بر اساس این ضرورت و البته با نگاهی جدید و بااستفاده از بیش از دو هزار برگ سند از میان نهصد هزار صفحه سند به جای مانده از تشکیلات اداری آستان قدس رضوی از دوره صفویه تا به امروز، تاریخ نقاره‌خانه و نقاره‌نوازی را در حرم رضوی بررسی کرده است. (بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی: http://www.islamic-rf.ir/nashr1.aspx?id=3868)
+
شنبه ۱۹ خرداد ۱۳۹۷ ساعت ۱۲:۰۵
نظر شما