33- نسخه یکی از کهن ترین و مهم ترین ردیه ها بر باطنیان و اسماعیلیان
یکی از کهنترین و مهمترین ردیه هایی که بر باطنیه و اسماعیلیه نوشته شد کتابی است که متکلم برجسته اشعری مذهب، ابو بکر باقلانی نگاشته است به نام «کشف الأسرار وهتک الأستار». این کتاب در سده های اخیر مفقود فرض می شد اما نقلهایی محدود از آن در برخی منابع سنی موجود است که بدان معمولاً در تحقیقات مرتبط اشاره می شد. حسن انصاری از نسخه ای از این کتاب آگاهی هائی ارزشمند ارائه داده است، نسخه ای کامل با تاریخ کتابت ۱۹ ذیحجه سال ۶۷۹ ق (یا ۶۶۹ ق؟) در ۲۰۹ برگ. این کتاب بی تردید مهمترین کتابی است که تاکنون در رابطه با ردیه ها بر اسماعیلیان به دست رسیده است. در این کتاب باقلانی به آثار دیگر خود ارجاع می دهد و تردیدی در صحت انتساب کتاب بدو نیست. در این کتاب برای نخستین بار با بسیاری از اطلاعات تاریخی درباره تاریخ اسماعیلیان و فاطمیان، دعوت آنان، دیدگاههای تأویلی آنان نسبت به قرآن، عقاید و باورهای مذهبی آنان و مهمتر از آن دیدگاهای فلسفی اسماعیلیان به روایت باقلانی آشنا می شویم. از نکات جالب و مهم دیگر کتاب نقلهای باقلانی است از آثار اسماعیلیان و برشمردن بسیاری از منابع آنان که بی هیچ تردید به کلی شناخت ما را از اسماعیلیان تغییر خواهد داد. علاوه بر این، این کتاب از نقطه نظر آنکه در آن به عقاید شیعه امامیه هم توجه شده بی نهایت ارزشمند است و می تواند از مهمترین منابع قدیم درباره امامیه به شمار آید. بحثهای کلامی باقلانی درباره موضوعات دقیق کلامی که موضع فلسفی اسماعیلیان با آن مواضع کلامی مخالف است و از اینرو باقلانی در این کتاب به رد عقاید و باورهای فلسفی اسماعیلیه و کلاً فلاسفه مبادرت می ورزد نیز از دیگه جنبه های مهم این کتاب است. دقیقترین بحثهایی که از اسماعیلیان و مکتب فلسفی ایرانی آنان می شناسیم در این کتاب مورد بحث و نظر کلامی قرار گرفته و انظار فلاسفه و متکلمین و نیز دیدگاههای ثنویان و اهل الالحاد به بحث گذاشته شده است. از رهگذر این کتاب نه تنها شناخت ما از اسماعیلیه و دیدگاههای باطنی و اسماعیلی و اندیشمندان فاطمی تغییر خواهد کرد بلکه این کتاب از مهمترین منابع برای شناخت آرای کلامی باقلانی، ردیه های او بر فیلسوفان و اندیشه های فلسفی و از آن مهمتر از مهمترین و ارزشمندترین منابع برای بررسی مکتب کلامی اشعری خواهد بود. محقق گرامی یادآور شده است که این کتاب هر چه زودتر می بایست تصحیحح و منتشر شود.(جهت مشاهده این یادداشت رجوع کنید به «بررسی های تاریخی» در : http://ansari.kateban.com/post/2585 )
34- انتشار کتاب «انوار تابناک» درباره امامزاده پیر عمر سنندج
کتاب «انوار تابناک» با عنوان فرعی «پژوهشی در معماری و شرح حال امامزادگان پیر عمر (ع) و فرزندان»، در معرفی امامزاده پیر عمر شهر سنندج و برخی امامزادگان از نسل وی، تألیف محمدمهدی فقیه بحرالعلوم و جواد حیدرپور منتشر شد. چاپ این کتاب از سوی انتشارات وثوق قم، در ۱۱۲ صفحه به قطع رقعی (شامل ۸ صفحه تصاویر رنگی) صورت گرفته است. امامزاده پیر عمر مدفن یکی از سادات علوی یعنی عمر بن یحیی بن حسین بن زید بن امام زین‌العابدین (ع) دانسته شده است. همچنین در ادامه کتاب، بقاع سه امامزاده دیگر از نسل وی شامل: امامزاده پیر محمد سنندج (فرزند امامزاده پیر عمر)، امامزاده جعفر شهر دلبران و امامزاده قاسم روستای قروچای (فرزندان امامزاده پیر محمد) معرفی شده است.
35- انتشار «لباب الالقاب فی القاب الاطیاب»
لباب الالقاب تازه ترین اثر از سری پژوهش های حوزه رجال و تراجم موسسه کتابشناسی شیعه منتشر گردید. مؤلف(حبیب الله شریف کاشانی) در این اثر پس از تعلیقاتی که بر کتاب (ریاض ) و موسوم به (ایضاح الریاض)در شرح حال متقدمین بر عصر مؤلف آن نگاشته، تصمیم به تألیف این کتاب گرفته و در آن کنی و القاب علماء مقدم بر صاحب ریاض و مشهورین از علماء متأخر وی را با اشاره به بعضی از تألیفات مشهور آنان به گونه ای مختصر در ده باب و یک خاتمه در شرح حال خود نگاشته و آن را در شب دوشنبه ۲۱ رجب ۱۳۱۷ به پایان برده است.
36- آثار هنری و عمرانی اسماعیلیان بُهره هند در عتبات عالیات عراق و زیارتگاه‌های شیعه در شام و مصر
یکی از محققان کوشا در زمینه زیارتگاههای اسلامی در دو نوشتار به معرفی اقدامات هنری و عمرانی بُهره‌های داوودی هند ـ دومین فرقه بزرگ اسماعیلیه ـ در عتبات عالیات عراق و زیارتگاه‌های شیعه در شام و مصر، همچون بازسازی اماکن مقدس و نصب ضریح‌های طلا و نقره، پرداخته و به صورت اجمالی، گونه‌شناسی مکان‌ها و زیارتگاه‌های مورد توجه بهره‌ها و نوع اقدامات صورت گرفته و آثار تولید شده و ویژگی‌های کلی آنها را از منظر هنر ومعماری بررسی و تحلیل کرده است. فرقه اسماعیلیان مستعلوی داوودی که به نام «بُهره» شهرت یافته‌اند، یکی از فرق شیعه به شمار می‌آیند که عمدتاً در شبه قاره هند زندگی می‌کنند. پیروان این فرقه، توجه و اهتمام ویژه‌ای به زیارت زیارتگاه‌ها و مکان‌های مقدس خود در عراق، مصر و شام دارند و این توجه و اهتمام، در اقدامات عمرانی رهبران دینی آنان در حوزه عتبات عالیات و زیارتگاه‌های شیعه تبلور یافته است. در این نوشتار، در آغاز به بازسازی برخی زیارتگاه‌ها و ضریح‌های نصب شده بر قبور برخی ائمه شیعه (ع) در عراق و به طور ویژه در کربلا، نجف و کوفه پرداخته شده و سپس ضریح‌های نقره‌ای نصب شده در برخی زیارتگاه‌ها و نیز بازسازی‌های صورت گرفته در چند زیارتگاه دیگر در کشورهای سوریه، اردن، فلسطین و مصر، معرفی و توصیف شده اند. در پایان نیز به صورت اجمالی، گونه‌شناسی مکان‌ها و زیارتگاه‌های مورد توجه بهره‌ها و نیز نوع اقدامات و آثار بهره‌ها و ویژگی‌های کلی آن از منظر معماری و هنری بررسی و تحلیل شده اند. بر اساس نتایج این پژوهش، دو داعی اخیر بهره، طاهر سیف‌الدین و فرزندش محمد برهان‌الدین، آثار هنری و فرهنگی متعددی در عتبات عالیات و زیارتگاه‌های شیعه در کشورهای عراق، سوریه، اردن، فلسطین و مصر از خود به‌جا گذاشته‌اند که بیانگر اهتمام آنان به این زیارتگاه‌ها است. این زیارتگاه‌ها را می‌توان به شرح زیر دسته‌بندی کرد: مزارها و مکان‌های مرتبط با امام علی (ع)، مزارها و مکان‌های مرتبط با امام حسین (ع)، مزارهای فرزندان بلافصل امیرالمؤمنین (ع) و مزارات یاران و منسوبین پیامبر (ص) و امام علی (ع). تعدادی از زیارتگاه‌های فوق در سرزمین‌هایی قرار دارد که از نظر تاریخی، مدتی تحت نفوذ فاطمیان مصر قرار داشته و برخی از این زیارتگاه‌ها با تاریخ و عقاید فرقه اسماعیلیه ارتباط محکمی دارد. این موضوع، انگیزه بهره‌ها برای توجه به زیارتگاه‌های فوق را دو چندان کرده است. از منظر هنر و معماری، بیشتر آثار بهره‌ها دارای ویژگی‌های کلی و مشترکی است که آنها را از دیگر آثار و سبک‌های هنری متمایز ساخته است. بیشتر ضریح‌های نقره‌ای بهره‌ها در مصر و شام، از نظر شکل و نمای بیرونی آن، یادآور معماری اسلامی هند است. همچنین در آثار بررسی شده، هم‌زمان با استفاده از عناصر معماری شبه قاره، آشکارا از عناصر هنری دوره خلافت فاطمی مصر تقلید و الگوبرداری شده است. بر اساس نتایج این تحقیق، می‌توان کتیبه‌های موجود در آثار بهره‌ها را نیز از نظر محتوایی بدین ترتیب تقسیم‌بندی کرد: کتیبه‌های قرآنی، احادیث و روایات در فضیلت اهل بیت (ع) و عبارت‌ها و شعارهای دینی مشهور، اسماء الله الحسنی، اسامی پیامبر (ص) و امامان و یا صاحبان مزارها، اشعار و مرثیه‌هایی که عمدتاً سروده داعیان متأخر بهره است و موضوع آن غالباً رثای امام حسین (ع) و بیان مصائب اهل بیت (ع) در واقعه عاشورا است و کتیبه‌های حاوی نام داعی نصب کننده ضریح و تاریخ آن. محتوای این کتیبه‌ها، متناسب با محل وقوع آن و نیز متناسب با شخصیتی است که زیارتگاه حاوی اثر بهره‌ها به وی منسوب است. محقق این پژوهش معتقد است یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار بهره‌ها را باید نمادگرایی مشهود به کار رفته در این آثار دانست. بدین معنی که بهره‌ها در آثار خود، از تزئینات و عناصر مرتبط با هنر و معماری اسلامی سبک هندی و دوره فاطمی مصر استفاده کرده‌اند و با این کار تعلق خاطر و وابستگی تاریخی، اعتقادی و معنوی خود را به دو سرزمین هند و مصر نشان داده‌اند.(جهت مشاهده این مقاله نک «گنجینه» در: http://ganjineh.kateban.com/post/2592 و http://ganjineh.kateban.com/post/2595 ؛ همچنین این مقاله در مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و هند منتشر شده است.)
37- نسخه شناسی «مختار نامه» در گنجینه خطی کتابخانه مجلس
نسخه شناسی «مختار نامه» در گنجینه خطی کتابخانه مجلس با تأکید بر مختارنامه ابن‌حسام واعظ هروی، عنوان مقاله ای است که در شماره اول نشریه «صحیفه اهل بیت(ع)» منتشر شده است. روضه المجاهدین به نظم یا مختارنامه به نثر اثر عطاءالله بن حسام واعظ هروی از واعظان شیعی در قرن دهم هجری است که مثنوی منثوری را در شرح ماجراهای قیام مختار بن ابی عبیده ثقفی در عصر صفوی به نگارش درآورد. آنطور که در فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)آمده است، از مختارنامه تاکنون نسخه‌خطی فراوانی در کتابخانه‌های مختلف شناسایی و معرفی شده است که در این میان پنج عنوان مربوط به نسخه‌های خطی موجود در گنجینه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی است. در این نوشتار کلیه نسخه‌هایی که با عنوان‌های مختارنامه و روضه المجاهدین نوشته واعظ هروی در گنجینه نسخ‌خطی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی موجود است، معرفی می‌شود.( جهت مشاهده این مقاله رجوع کنید به: «نسخه شناسی مختار نامه در گنجینه خطی کتابخانه مجلس با تأکید بر مختارنامه ابن‌حسام واعظ هروی»، الهام بادینلو، صحیفه اهل بیت (ع)، س1، ش1 (بهار ـ تابستان 1394)، صص163-170)
38- اجازه‌های علما در کتب چاپ سنگی دوره قاجار
یکی از پژوهشگران در مقاله ای مجموعه‌ای از اجازات حدیثی چاپ شده در کتابهای چاپ سنگی دوره قاجار را استخراج و به معرفی اجمالی آنها پرداخته است. کتاب‌های چاپ‌سنگی، به‌عنوان بخشی مهم از منابع پژوهشی و تحقیقی در حوزه‌های مختلف علوم، همواره مورد توجه اهل تحقیق قرار داشته و دارد. هرچند ضعف عمده‌ای که می‌توان در این خصوص به‌آن اشاره کرد دسترسی‌نداشتن محققان و پژوهشگران به فهرستی جامع و البته دقیق از کتاب‌های منتشرۀ اولیه به ‌شیوه چاپ‌سنگی یا سربی است. البته در این میان دسترسی‌نداشتن پژوهشگران به این‌دست از منابع نیز مشکلی مضاعف بر دیگر مشکلات است. در این فهرست، ۱۵۵ اجازه به‌ترتیب تاریخی معرفی شده است. اجازات در کتاب‌های چاپ‌سنگی یا به‌صورت مستقل در یک کتاب چاپ شده است، یا در ابتدا و انتهای آثار مجازین چاپ و انتشار یافته است که در فهرست آتی عمدۀ اجازات به‌این شکل است؛ البته گاهگداری نیز اجازاتی در متن آثار مجازین بنا به مناسبت ذکر شده که مواردی در فهرست آتی از این‌گونه است. چاپ و انتشار اجازات حدیثی و فقهی دنبالۀ همان اهدافی است که از نگارش اجازات توسط مجیزان و به‌درخواست مجازان صورت می‌پذیرفت. اما در کتاب‌های چاپی، هدفی دیگر نیز دنبال می‌شد و آن هم اتقان‌بخشیدن به کتاب بود. هم علمای حاضر در آن عصر که کتابی به چاپ می‌رساندند و هم چاپخانه داران و بانیان نشر آثار دریافته بودند که خوانندگان با مطالعه این‌دست از اجازات به آثار چاپ ‌شده بیشتر اعتماد می‌کنند، لذا در صدد برآمدند نسبت به جمع‌آوری اجازات و درج آن‌ها در ابتدا و یا انتهای کتاب، خوانندگان را از صحت‌وسقم مطالبی که نویسندگان ارائه کرده‌اند، اطمینان بخشند. مقاله فوق در شماره ۵ فصلنامه نقد کتاب میراث منتشر شده است. ( رجوع کنید به: «اجازه های علمادرکتب چاپ سنگی»، مجید غلامی جلیسه،فصلنامه نقد کتاب میراث، 1394; 2 (5) :261-324 و همچنین : http://hrgbr.faslnameh.org/browse.php?a_id=80&sid=1&slc_lang=fa )
39- انتشار کتاب «خاندان پیامبران در کتاب مقدس و قرآن»
کتاب خاندان پیامبران در کتاب مقدس و قرآن در 600 صفحه از سوی سیدروح‌الله شفیعی آماده شده و در آینده‌ای نزدیک به همت انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب منتشر می‌شود. در گفتار یکم این کتاب در قالب کلیات پژوهش به پرسش‌های کلیدی، تنگناهای پژوهش و تنگناهای فرارو اشاره شده و گفتار دوم آن روش‌شناسی پژوهش است که نگاهی گذرا به بررسی تاریخی و تطبیقی در حوزه ادبیات دارد و در زمینه چیستی مقایسه قرآن و کتاب مقدس سخن می‌گوید.گفتار سوم کتاب گردآوری و پردازش داده‌ها است و پیامبران، جایگاه، ویژگی‌ها و کارکردها در این گفتار مطرح می‌شود و هم‌چنین ساز و کارهای انتقال جایگاه و کارکردهای پیامبران در کتاب مقدس و قرآن از موضوعات مهم دیگر در این فصل است.گفتار چهارم کتاب نیز دستاوردهای پژوهش است. این کتاب برای پژوهشگران و دانشجویان حوزه دین‌شناسی به ویژه رشته‌های ادیان و کلام تطبیقی، شیعه‌شناسی، تفسیر و علوم قرآن و حدیث، منبع مطالعاتی بسیار مناسبی است. 40- اثری شاعرانه در تاریخ نگاری عصر صفوی
تاریخ کشیکخانۀ همایون تألیف نورالدین محشر شریف کاشانی متخلص به نجیب (1062 – 1123 ه.ق) اثری است که دربارۀ رویدادها و وقایع ایام اقامت سلطان جلال الدین اکبر در اصفهان (1099 - 1107) به رشتۀ تحریر درآمده است. این اثر به تصحیح و تحقیق دکتر اصغر دادبه و مهدی صدری از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است. مهدی صدری در گفتگو با مرکز پژوهشی میراث مکتوب درباره این اثر سخن گفته است. بخشهائی از سخنان او در این باره در ادامه می آید: «تاریخ کشیکخانه تألیف نجیب کاشانی، ملک الشعرای عصر صفوی در زمان شاه سلطان حسین صفوی است. نجیب کاشانی شاعر برجسته ای است که از نظر مضمون آفرینی و ذهن خلاق در سروده هایش شاعری بی بدیل است و این نشان دهندۀ کلیات طبع نجیب است. نجیب تنها یک شاعر نبوده و مطالعات گسترده ای در زمینۀ علوم دیگر داشته و از نحوۀ نگارش و نثر او می بینم آنچه که در تاریخ کشیکخانۀ همایون وجود دارد نثر یک مورخ صرف نیست. مورخان نثری دارند که بیشتر به علم روز اختصاص دارد و فقط اتفاقات را با قلم خودشان در کاغذ نوشته اند. ترکیباتی که نجیب در سروده هایش استفاده کرده است مشابه آن چیزی است که در نثر چاشنی غزل دارد. نجیب فرد صاحب سبکی است که نثر آن شامل ترکیباتی می شود که از ذهن نویسنده و شاعر بیرون آمده» ... «یکی از نکات جالب توجه در این کتاب تاریخ جزئیات کشیک هایی است که نجیب آن ها را ذکر کرده است. نجیب در هفته دو روز به دستور شاه سلطان حسین صفوی در خدمت سلطان جلال الدین اکبر بوده است و اتفاقات بسیاری را ثبت کرده است» ... «موضوعاتی که در تاریخ کشیکخانه مطرح شده بیشتر دربارۀ نجوم، شعر و موضوعات دیگر بوده است. در این تاریخ دربارۀ مسائل سیاسی و تاریخی صحبت می کردند و این چهل و هشت کشیک منتخبی از هشتصد کشیک است» ... نجیب در این کتاب وضع هدایای مختلف، غذاها و مجمعه ها را ذکر کرده است. یکی از نکات جالب توجه این است که نجیب در منزل و کاخ محل استقرار سلطان جلال الدین اکبر را قبل از طلوع آفتاب و مجمعه هایی که خوراکی های مختلفی در آن قرار می گرفته در این کتاب ذکر کرده است» ... «نجیب در تاریخ کشیکخانه علاوه بر لغاتی که در زبان مرسوم بوده، لغات محلی کاشان را نیز اضافه کرده است» ... «این اثر در زمان صفویه منحصر به فرد بوده است. نوع مشابهی با این سبک نداریم ... نکات بسیار متنوعی در تاریخ کشیکخانه دیده می شود. نسخۀ منحصر بفرد این کتاب در کتابخانۀ کاخ گلستان است. این کتاب بحث مربوط به واژگان را در اصل نمایۀ ترکیبات خود بازگو کرده است. در تاریخ کشیکخانه با ادبیات تاریخی اثری مواجه هستیم که بُعد ادبی و تاریخی را به هم پیوند داده و با زبان نظم و نثر بازگوکننده زمان بوده است. داستان های مربوط به جهانگیرشاه نکاتی را بیان می کند که در کتاب های دیگر نشانی از آن نیست. این داستان ها در این کتاب ذکر شده و متأسفانه استادان ما خبری از تاریخ کشیکخانه ندارند». (جهت متن کامل این گفتگو نک: مرکز پژوهشی میراث مکتوب در http://mirasmaktoob.ir/fa/news/5116 )
41- سی نسخه نفیس خطی و چاپ سنگی با موضوع «غدیر خم» در کتابخانه آستان قدس رضوی
مجموعه‌ای قابل توجه با موضوع «غدیر خم» شامل آثاری ارزشمند از اندیشمندان مختلف در قالب بیش از سی نسخه خطی و چاپ سنگی نفیس در گنجینه کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. از جمله این آثار عبارتند از: «کشف المهم فی طریق خبر غدیر خم» به قلم «هاشم بن السید سلیمان الحسینی البحرانی» به زبان عربی در دو نسخه نفیس که نسخه‌ای از آن را در سال 1011 قمری «عبدالرحیم محمد طالَوی دمشقی» از علمای قرن یازدهم نوشته است و دیگری کتابت «محمد بن یوسف» در سال 1101 قمری است. اثری دیگر که نسخه‌ای نفیس از آن، به کتابت سال 1062 قمری، در گنجینه کتب خطی آستان قدس رضوی موجود است، «عُمده عُیون صِحاحِ الأخبار فی مناقب إمام الأبرار» مشهور به «العُمدَه» است که در مناقب امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام و برخی از اهل بیت پیامبر صلوات‌الله علیه بوده و به شیوه حدیثی توسط «یحیی بن حسن اسدی حلی» معروف به «ابن بطریق» نگاشته شده است. نویسنده در این کتاب، نزدیک به هزار روایت را در فصول متعدد جمع کرده و درباره شأن و مقام امام علی علیه‌السلام از دیدگاه قرآن و روایات بحث نموده است. «تحفه صفویه در اصول و فروع دینیه» مشهور به «تحفه صفویه» در اصول و فروع مذهب شیعه تألیف «زین العابدین خادم حسینی» از دیگر این آثار است که در یک مقدمه، سه باب و یک خاتمه خلاصه شده است و نسخه آستان قدس به تاریخ کتابت 1087 قمری است. نسخه نفیس دیگر در آستان قدس رضوی، «عبقات الأنوار فی مناقب الائمه الأطهار» تألیف علامه «میر حامد حسین» است این کتاب دارای دو منهج و هر منهج نیز مشتمل بر مجلّداتی چند است. مجلد اول از منهج دوم، در مورد حدیث غدیر است. مؤلف این کتاب را در مناقب ائمه اطهار و در جواب کتاب ضدّ شیعی «تحفه اثنا عشریه» نوشته است. نسخه آستان قدس از این اثر بسیار نفیس است. ترجمه‌های بسیاری از روی خطبه غدیریه نیز صورت گرفته که برخی از آنها به صورت منظوم است که از جمله آنها، ترجمه منظومی است که در قرن دوازدهم به خط نستعلیق یازده سطری در 52 ورق کتابت شده و در حال حاضر در گنجینه کتب خطی آستان قدس نگهداری می‌شود. «تبصره الأعیاد السلیمانیه» کتابی ارزشمند در موضوع آداب و ادعیه مستحب در اعیاد مسلمین همچون عید غدیر، عید فطر و...، از دیگر این نسخ است که «فضل علی بیک بن شاهوَردی» آن را به اسم «شاه سلیمان صفوی» به زبان فارسی تألیف نموده است. رساله ای در فضیلت و اعمال روز غدیر که در قرن سیزدهم هجری کتابت شده نیز از دیگر نسخ خطی این مجموعه است. (نک: سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در http://library.aqr.ir/portal/home/?news/436734/439920/728580/30 )
42- انتشار کتاب «الطقوس الشیعه»
کتاب الطقوس الشیعة بین سنتی 313 الی 655 هـ به همت مرکز تدوین و نشر آثار علامه جعفری آماده چاپ گردید.در مقدمه این کتاب که به زبان عربی منتشر خواهد شد، آمده است :«مجموعة أحداث تحکی عن طقوس الشیعة الدینیة، التی أهمها تعظیم عاشوراء و یوم غدیر خم، ما کانت الشیعة ملتزمة بهما و بغیرهما، التی جعلت الشیعة تدفع الثمن الغالی لإبقائها وعدم السماح لحذفها او نسیانها فی المجتمع من قبل الأعداء. وغیر خفی أن الفترة الزمنیة التی أختارها العلامة الشیخ محمد رضا الجعفری(رحمة الله) ظرفاً لهذه الاحداث لها دور کبیر فی دفع کثیر من الشبهات المطروحة حول الطقوس و المراسیم التی یقیمها الشیعة و تتحمل محنتها و عواقبها فی زماننا هذا».
43- نوشته ای از حسین مدرسی درباره معنا و مفهوم امامت در تشیع
متنی که در پی می آید بخشی از یک نوشته تألیف استاد حسین مدرسی طباطبایی است که ظاهراً برای نخستین بار نشر شده است. در اینجا متن گفتار استاد مدرسی را می بینید: « این سخن که چون سایر علماء شریعت نیز در روزگار ائمه نقل حدیث و بیان احکام می کرده و همانند نظرات ائمه را از سخنان پیامبر استخراج می نمودند پس چرا فقط امامان شیعه مفترض الطاعه باشند؟ در چشم این کمترین همانند سؤال شایع دیگری است که امروز مکرراً پرسیده می شود که اگر از امامان، عصمت و علم غیب و توانایی بر معجزات را بگیریم از مفهوم شیعی امامت چه باقی خواهد ماند؟ این هر دو مبتنی بر بینش و تحلیلی از امامت است که فهم من از تشیع نیست. بنده معتقدم که امام اوّلاً و بالذات نه راوی سنّت و نه مفسّر کتاب بل نمونه زنده و مجسّم انسانیتی است که پیامبر به جامعه بشری ارائه کرد. مگر نه این که انقلاب ها جدای از مانیفست ومتن مکتوب اهداف و رهنمودهای خود ، نمونه ای زنده و میزانی مجسّم از مدل مطلوب انقلاب و الگوی کاملی که آن مکتب در صدد ایجاد آن است ارائه می دهند. چنان که فی المثل چه گوارا برای انقلاب سوسیالیستی کوبا. نمونه پیشنهادی انقلاب اسلام چیست؟ آیا گفته مشهور مروی از پیامبر اکرم «انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی» جز بیان مصداق برای آیه مبارکه «وانزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط» است چنان که در زیارت امیر مؤمنان نیز می خوانیم: «السلام علیک یا میزان الاعمال»، و به گفته مولانا : ای علی ای آن که نور دیده ای شمه ای بر گو از آن چه دیده ای تو ترازوی احد خو بوده ای بل زبانه هر ترازو بوده ای آیا تشیع جز حکایت زندگی و کردار و گفتار علی به مثابه نمونه مطلوب اسلام و مسطوره انسان سازی آن نظام است؟ آیا جز این است که شریعت مطهره اسلام نمونه ای ارائه داده و از پیروان خود می خواهد که فارغ از قیل و قال مدرسه و بحث های هرمنوتیکی که درمباحث نظری تا ابد مجال دارد خود و زندگی خود را با آن مدل ایده آل نظام که هرمنوتیک بردار نیست مقایسه و همانند و هماهنگ کنند؟ اگر این گونه بنگریم و بیاندیشیم علی به وجود خارجی و رویه عملی و روایت خود ازجهان بینی اسلام حاکی و شارح و حجت و مظهر و «حکمت» مکمّل کتاب و زندگی او مدل مطلوب و پیشنهادی اسلام برای یک زندگانی پاک مؤمنانه است، با تقریبی قریب به آن چه مسیحیان در کلمة اللهی مسیح می گویند، واین به طبع مبحثی است جدا از مبحث روایت و فقاهت و حجیت قول امام بما هو هو و استمرار وحی واین گونه مقولات که اشاره فرموده اید. چنان که باز جز مقام شارحیت و مفسریت کتاب است که معادل مقام قاضی دیوان عالی کشور در سیستم حقوق امریکاست. این سخن چنان که خود نیک می دانید به گونه ای مشابه همان تحلیلی است که برخی از صاحب نظران اهل سنت مانند شاه ولی الله دهلوی در باره جامعه اسلامی نخستین - در صورت مدعا و منقول و موصوف آن در متون حدیثی آنان - اظهار می کنند. با این تحلیل دیگر نه جایی برای سؤال اول باقی می ماند که که چون سایر علماء شریعت نیز در روزگار ائمه نقل حدیث و بیان احکام می کرده و همانند نظرات ائمه را از سخنان پیامبر استخراج می نمودند پس چرا فقط امامان شیعه مفترض الطاعه باشند؟ و نه برای سؤال دوم که اگر از امامان، عصمت و علم غیب و توانایی بر معجزات را بگیریم از مفهوم شیعی امامت چه باقی خواهد ماند؟ فاصل و فارق واقعی فریقین و مراد از حجیت علی و امام صادق باید این مطلب باشد نه صرف نقل حدیث و بیان احکام یا مساهمت در تدوین علوم و نقش در بنیادگذاری فرهنگ و تمدن منسوب به اسلام به قراری که اشاره فرموده اید. قدیم ترین تعریف رسمی از تشیع که از ابان بن تغلب، حواری امام صادق واز سردمداران گرایش تشیع اعتدالی، در رجال نجاشی آمده است که «الشیعة هم الذین اذا اختلف الناس عن رسول الله اخذوا بقول علی، واذااختلف الناس عن علی اخذوا بقول جعفربن محمد» در همین خط فکری قابل تحلیل است». (این نوشته در سایت «از رهگذر ایام، یادداشت های روزانه حسن انصاری» : http://ayyam.kateban.com/post/2532 ، درج شده است.)
44- دویست نسخه قدیمی صحیفه سجادیه در کتابخانه آستان قدس رضوی
افزون بر 200 نسخه قدیمی و نفیس خطی و چاپ سنگی صحیفه سجادیه و شرح و حاشیه آن در گنجینه مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس نگهداری می‌شود. این نسخ خطی و چاپ سنگی به خاطر قدمت و یا خط و تذهیب هنرمندان ممتاز از نفاست بسیار برخوردار است. قدیمی ترین و کهن ترین روایت صحیفه که قبل از روایت نجم الدین علوی بوده، صحیفه‌ای به روایت اهل سنت است که در اوایل قرن پنجم به سال 416 یا 417 قمری کتابت شده و تنها نسخه آن در آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.یکی از بهترین صحیفه‌های دارای تذهیب نیز در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود. مطالب میرداماد بر حاشیه این نسخه موجود است. دو نسخه نفیس دیگر از این مجموعه عبارتند از نسخه بسیار ممتازی که اضافات محدث شیعه، شیخ حر عاملی را در خود جای داده است و در سال 1053 قمری تألیف و کتابت شده و نسخه ای دیگر که حواشی آن، مطالب میرداماد و عبدالعالی کَرَکی است. (نک: سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در: http://library.aqr.ir/portal/home/?news/436734/439920/755451/200 )
45- رنسانس ظهور صفویه و شکل گیری دولت شیعی در ایران
مناظره مسئله تجدد در ایران با حضور نعمت‌الله فاضلی، نویسنده کتاب «تجربه تجدد» و موسی نجفی، نویسنده کتاب «فلسفه تجدد در ایران» ،25 آبان ماه، در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. موسی نجفی، رئیس پژوهشکده اندیشه سیاسی و تمدن اسلامی در این مناظره گفت: ظهور صفویه و شکل گیری دولت شیعی در ایران یک رنسانس بوده است. نجفی دراین نشست گفت: «سال ۱۴۵۳ تاریخ شروع رنسانس و فتح قسطنطنیه است که مصادف با ۸۵۶ قمری و شروع صفویه در ایران است. به نظر می رسد رنسانس در اروپا به یک نوع با رنسانس در ایران همزمان بوده و در ایران هم ظهور صفویه و شکل گیری دولت شیعی یک رنسانس بوده است. بزرگترین تجددی که من در اینجا می‌بینم ایران جدید است که ایران هم در مذهب تشیع و هم در مدرن شدن، جدید می شود». وی افزود: « شباهت های رنسانس در اروپا و ظهور صفویه در ایران این است که کشور- ملت ایجاد کرده است. همانطور که در اروپا ما بعد از رنسانس شاهد شکل گیری دولت های ملی و مدرن هستیم در ایران هم شاهد شکل گیری دولت صفویه هستیم. اما تفاوت جدی در این است که این واحد ملی در ایران تحت یک مذهب جدید از اسلام یعنی تشیع تشکیل شد و ایران را از دیگر کشورهای مسلمان جدا کرد که این امر در اروپا دیده نمی شود». عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: «مرحله دوم تجدد در ایران با حمله روس ها و قراردادهایی که بین ایران و روس بسته می شود، پدیدار می شود که یک بحران جدی در ایران شروع می شود. انحطاط در اینجا شروع شد و در واقع مواجهه ما با غرب یک مواجهه خودکم بینانه بود. ما در این دو مواجهه بین تجددزایی و مدرنیزاسیون همیشه در نوسان بودیم. در دوره قاجار برخلاف دوره صفویه که ما انتخاب می کردیم، اخذ ما یک طرفه و یکسویه بود و از روی اختیار نبود بلکه مقدار زیادی اجباری و تحمیلی بود». وی اضافه کرد: «مرحله سوم، عصر مشروطه است که نوگرایی غرب با نوعی از هویت مذهبی ما آمیخته می شود» . (جهت متن کامل این مناظره رجوع کنید به مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی در: http://www.cgie.org.ir/fa/news/83376 و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در: http://www.ihcs.ac.ir/Pages/Features/NewsDetail.aspx?id=12209 )
46- نسخه ای کهنسال از امالی شریف مرتضی
نسخه ای از امالی شریف مرتضی در مجموعه یهودا در کتابخانه دانشگاه پرینستون موجود است (ش ۵۱۴) که تاریخ آن دقیقاً معلوم نیست اما به احتمال بسیار زیاد از اواخر سده ششم و یا اوائل سده هفتم قمری است. این نسخه انجام ندارد و از پایان افتادگی دارد، بنابراین معلوم نیست در اصل شامل تکمله امالی هم می شده و یا به آن دسته از نسخه های این کتاب تعلق دارد که شامل بخش تکمله نمی شده است. به احتمال بسیار قوی این نسخه مستقیماً و یا غیر مستقیم از روی نسخه ای به خط شریف مرتضی نوشته شده است. این البته نکته مهمی است چرا که نشان می دهد امالی شریف مرتضی گرچه به احتمال قوی بر اساس مجالس او توسط شاگردان و از آن میان ابویعلی جعفری فراهم شده بوده اما شریف مرتضی خود نسخه ای از آن به خط خود تحریر کرده بوده است. بعید نیست شریف مرتضی خود هر مجلس را پیش از املای آن تحریر می کرده و آنگاه آن را به سبک نویسندگان آن دوران بر شاگردان املاء می کرده است. احتمال دیگر این است که این گزارش که این نسخه بر اساس نسخه خط مؤلف است، دقیق نباشد و منظور نسخه شخصی اوست و نه لزوماً به خط وی، چرا که در طول کتاب عباراتی در نسخه ما وجود دارد که نشان می دهد در نسخه اصل که در زمان حیات شریف مرتضی کتابت شده بوده از او به عنوان ضمیر سوم شخص یاد می شود و برای بقای وجودش تعابیر دعایی به کار می رود. بر روی برگ نخست این نسخه اجازه ای ارزشمند دیده می شود که گویای اهتمام ادیبان شیعی به این کتاب در بغداد دوران ایلخانیان است.(نک« بررسی های تاریخی» در: http://ansari.kateban.com/post/2587 )
47- انتشار «جستارهای عاشورایی»
کتاب «جستارهای عاشورایی» شامل سلسله مباحث علمی دین‌پژوهان در واکاوی نهضت حسینی است که به تازگی منتشر شده است. این اثر، مجموعه گفتارهایی است که به مناسبت ماه محرم در حضور گروهی از پژوهشگران علوم دینی در محل دبیرخانه دین‌پژوهان کشور ایراد شده است. جلسات یاد شده، در ادامه سلسله نشست‌های علمی مناسبتی دبیرخانه است که پس از مختصری ویرایش، تنظیم و تدوین شده و ترتیب مطالب نیز بر اساس تاریخ ایراد آن انجام پذیرفته است. سخنرانان در این مباحثات کوشیده‌‌اند تا به واکاوی موضوعات تاریخی، کلامی و اجتماعی چالش‌برانگیز نهضت حسینی و نیز واقعۀ عاشورا پرداخته، در حد بضاعت خود پرده غبار و ابهام را از آن بردارند. مباحث این کتاب و سخنرانان آنها عبارتند از: «جلوه‌های اخلاقی در نهضت حسینی، محمدجواد صاحبی»، «کارکردهای تاریخی زیارت‌نامه‌های عاشورایی با تکیه بر زیارت اربعین، محسن الویری»، «اهداف قیام امام حسین(ع)،مهری مهریزی»، «آسیب‌های اخلاقی در پژوهش‌های عاشورایی،سیدحسن اسلامی» و «هاشمیان در نهضت حسینی،محمد هادی یوسفی غروی». کتاب «جستارهای عاشورایی» را نشر «دارالتهذیب» در 128 صفحه منتشر کرده است.
48- متنی نویافته و مهم در رابطه با عقاید نصیریان
یکی از نسخه هایی که در یکی از کتابخانه های زیر مجموعه کتابخانه سلیمانیه موجود است، نسخه ای است شامل متنی چند برگی با عنوان «رسالة فتاوى العلماء فی الطائفة النصیریه» که مشتمل است بر استفتائی در رابطه با نصیریان و پاسخ شماری از عالمان اهل سنت در دوران ممالیک و از آن جمله ابن تیمیه. این نسخه از چند جنبه اهمیت دارد از جمله از این نقطه نظر که مشتمل است بر فتاوی تکفیر آنان از سوی عالمان سنی آن دوران و دریافت و درکی که آنان از عقاید نصیریان داشته اند و همچنین از این جهت که مشتمل است بر متن فتوای جدیدی از ابن تیمیه در این رابطه. در این متن شماری از عالمان سنی به متن استفتاء پاسخ داده و یا پاسخ ها و فتاوی را تأیید و گواهی کرده اند. از ابن تیمیه چنانکه می دانیم چند متن فتوایی در رابطه با نصیریه در اختیار است که مکرر متن آنها با تحریرهای کم و بیش متفاوتی چاپ شده و حتی به فرانسه و انگلیسی هم ترجمه شده است. اما آنچه ما در این نسخه شاهد آن هستیم مشتمل است بر متن متفاوتی از استفتاء و پاسخ ابن تیمیه به آن، کما اینکه کسان دیگری هم از عالمان همان دوران به این استفتاء پاسخ داده اند که متن آنها و یا تأیید و نام آنها در این نسخه دیده می شود. لازم به ذکر است در دنباله این نسخه چند تأییدیه متأخر از فقیهان عصر عثمانی و با خطی جدیدتر نقل شده که پاسخ ها و متنهای مفصلتری هستند. این متنها شامل اطلاعات تاریخی مهمی در خصوص عقاید نصیریان و باور سنیان نسبت به آنان در دو دوران ممالیک و عثمانی در شامات است. با توجه به رویکردهای حدیثگرایانه و ضد فلسفی این عالمان و فقیهان طبعاً دریافت آنان از عقاید باطنی و فلسفی نصیریان نمی توانسته است با دقت توأم بوده باشد. از رهگذر این متنها می توان به درستی انگیزه های سیاسی و فرقه ای را در پس این تکفیرنامه ها معاینه دید و بهره گیری سلاطین ممالیک و عثمانی را از فقیهان در راستای استفاده سیاسی از دین و مذهب. جالب است که در این استفتائات سعی می شده از فتاوی فقیهان هر چهار مذهب سنی بهره گرفته شود. شرائط تاریخی و اختلافات متنهای فتاوی ابن تیمیه در این باره و تاریخ دقیق فتوای ابن تیمیه درباره آنان و همچنین برخورد عالمان دوران عثمانی با فتاوی ابن تیمیه در این زمینه، تاکنون موضوع تحقیقات مختلفی بوده است، با این وصف نسخه حاضر اساساً پرتوی تازه به این موضوع می اندازد و شماری از نتایج آن تحقیقات را کلاً تغییر می دهد.(بررسی های تاریخی در: http://ansari.kateban.com/post/2577 )
49- همایش «هنر و زیبایی‌شناسی میان شرق و غرب؛ تأملاتی در خصوص اندیشه علامه جعفری» در رم
روز شنبه بیست‌وسوم آبان، در جریان برگزاری همایش «هنر و زیبایی‌شناسی میان شرق و غرب؛ تأملاتی در خصوص اندیشه علامه جعفری» از برگردان ایتالیایی کتاب «زیبایی‌شناسی و هنر در اسلام» اثر علامه محمد تقی جعفری نیز رونمایی شد. این کتاب توسط کاظم ذاکری ترجمه شده و با مقدمه‌ای به قلم ماریاروزاریا ده‌آسییرو، توسط انتشارت «عرفان» شهر رم با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در ایتالیا و بنیاد تدوین و نشر آثار علامه جعفری به چاپ رسیده است. این آیین رونمایی در محل خانه فرهنگ و هنر «اس. فرانسیسکو» در مرکز تاریخی شهر رم برگزار شد. نخستین سخنران این همایش جیان‌لوکا مارلتا بود که مقاله‌ای با عنوان «از نماد تا ابلیس؛ پایان هنر قدسی در غرب» را ارایه داد. سخنران بعدی این همایش ادواردو چیامپی، شکسپیرشناس شهیر ایتالیایی و رییس دپارتمان مطالعات زبان شناختی و ادبی مرکز مطالعات بین‌المللی «خانه دانایی» شهر رم بود که مقاله‌ای با عنوان «امر قدسی در زندگی و هنر» را ارایه کرد. سخنران بعدی این همایش، قربانعلی پورمرجان، رایزن فرهنگی ایران در ایتالیا بود که مقاله خود با عنوان «هنر و معماری مسیحی در ایران» را ارایه داد. مقاله پایانی بخش نخست این همایش با عنوان «باغ‌های غربی و شرقی؛ عناصر هنر سنتی در اندیشه آتیلیو موردینی» توسط آلبرتو پرانی، ارایه شد. در آغاز بخش دوم این همایش نیز علی جعفری، فرزند علامه محمدتقی جعفری و رییس بنیاد تدوین و نشر آثار علامه جعفری، مقاله خود تحت عنوان«جایگاه و ارزش هنر نزد پیروان ادیان ابراهیمی» را ارایه داد. ماریاروزاریا ده‌آسییرو، نویسنده مقدمه برگردان ایتالیایی کتاب «زیبایی‌شناسی و هنر از دیدگاه اسلام» و جواننا مالادرودو، شاعره و طراح مسلمان ایتالیایی، دیگر سخنرانان بخش دوم این همایش بودند که به تبیین محتوای کتاب علامه جعفری پرداختند.(http://www.icro.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=261&pageid=32423&newsview=640927 )
50- چاپ عکسی «صحیفه سجادیه» به تصحیح و خط علامه کفعمی
مراسم رونمایی از چاپ عکسی یکی از نسخه‌های خطی مهم و منحصربه‌فرد صحیفه سجادیه که به خط علامه تقی‌الدین کفعمی نوشته شده و اکنون به همت کتابخانه ملی و با مقدمه‌ای مفصل از سیدمحمدحسین حکیم به چاپ رسیده است، آبان‌ماه در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. دست‌نویس کفعمی از صحیفه سجادیه یکی از نسخه‌های خطی معتبر به‌جامانده از صحیفه سجادیه است و چنان‌که در نشست رونمایی از چاپ عکسی این دست‌نویس مطرح شد، اهمیت آن در دانش ادبی و دینی کفعمی و تصحیحی است که او روی این نسخه انجام داده است. اهمیت این نسخه تا به آن حد است که علامه محمدتقی مجلسی و شیخ بهایی در آرزوی به‌دست‌آوردن و خواندن آن بوده‌اند. در این مراسم، سیدمحمدحسین حکیم، که صحیفه سجادیه و نسخه‌ نوشته‌شده به خط کفعمی با مقدمه او منتشر شده است، درباره اهمیت صحیفه سجادیه سخن گفت و افزود که صحیفه سجادیه یکی از مهم‌ترین کتاب‌های تمدن اسلامی و شاید بعد از قرآن، قدیمی‌ترین اثر مکتوب تمدن اسلامی است. او همچنین عنوان کرد که صحیفه جزء معدود کتاب‌های مذهب شیعه است که فقط مورد توجه شیعه اثنی‌عشریه یا امامیه نبوده و فرقه‌ها و مذهب‌های دیگر شیعه نظیر زیدیه و اسماعیلیه هم به آن توجه داشته‌اند. حکیم در ادامه گفت: نسخه ای که به دست کفعمی نوشته شده، بین نسخه‌های موجود، نسخه معتبرتری از صحیفه سجادیه و به متن اصلی آن بسیار نزدیک است. حکیم سپس درباره اهمیت این نسخه گفت که کفعمی در این نسخه دو کار مهم انجام داده است؛ یکی اینکه کتاب را تصحیح کرده، یعنی با نسخه‌های دیگر مطابقت داده و دیگر اینکه براساس موازین ادبی که از روایات و قرآن گرفته، بعضی از ضبط‌ها را تصحیح کرده است. از دیگر دلایلی که حکیم در ذکر اهمیت نسخه کفعمی برشمرد، یکی هم مرجع‌بودن این نسخه در هند بود.(نک: http://www.sharghdaily.ir/News/78627 )
51- انتشار «اسناد و موقوفات مدارس تاریخی حوزه علمیه مشهد»
«اسناد و موقوفات مدارس تاریخی حوزه علمیه مشهد» عنوان کتابی است که به تازگی از سوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است. در تحقیق موجود، افزون بر معرفی مدرسه‌های تاریخی، وقف‌نامه‌های هر یک به دقت مورد بررسی قرار گرفته و برای آسان کردن مطالعه آن‌ها، در حد نشانه‌گذاری و قطع و وصل‌های معمول، عبارت‎ها و کلمه‌های متن ویراسته شده است. در این کتاب، سندها و موقوفه‌های 13 مدرسه علمیه تاریخی در شهر مشهد مقدس که به دوره تیموریان، صفویان و قاجاریه تعلق دارند، مورد بررسی قرار گرفته که به‌خوبی نشانگر جایگاه وقف در ساخت مدرسه ها و رشد و توسعه آن‎هاست. نویسنده هدف از نگارش کتاب «اسناد و موقوفات مدارس تاریخی حوزه علمیه مشهد» را گامی در جهت ارتقای فرهنگ وقف و توجه جدی نیک اندیشان و خیّران به ترویج فرهنگ و معارف اسلامی از گذر توسعه مدارس و مراکز علمی ذکر می‌کند. شرح و توضیحی از وقف‌نامه‌ مدرسه های بالاسر، میرزا جعفر، پریزاد، باقریه، پایین پا، عباس قلی خان، نواب، حاج رضوان، سلیمان خان، ابدال خان و حاج آقا جان، همراه با مقدمه وقف نامه ها، اسناد و مدارک و سجلات وقف نامه‌ها از جمله مطالب این کتاب را تشکیل می‌دهد. وقف‎نامه‎های محمدرضا مستشار الملک، محبوسه محمد خان قاجار بر مدرسه علمیه میرزا جعفر، میرزا کرمانی، مصطفی امیر سلیمانی، کتیبه سنگی موقوفات مدرسه سلیمان خان، خانلر خان و حیدر قلی خان، میر حسین تاجر قالی فروش و حاج محمد باقر حاج آقا جان نیز از دیگر موضوعاتی است که به همراه متن کامل وقف نامه و چگونگی وقف به تفصیل در این کتاب شرح داده شده است.کتاب «اسناد و موقوفات مدارس تاریخی حوزه علمیه مشهد»، به قلم «محمد پسندیده» نوشته شده و توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی به چاپ رسیده است.(نک: http://www.iqna.ir/fa/News/3415436 )
52- نقش مهاجرت قبایل عرب در رواج تشیع در آذربایجان
«نقش قبایل یمنی در رواج تشیع در آذربایجان طیّ سده‌های نخست اسلامی» عنوان مقاله ای است که در فصلنامه تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم منتشر شده است. در چکیده این مقاله آمده است: «با فتح آذربایجان در دهه سوم هجری، گروه بزرگی از تیره‌ها‌، عشیره‌ها و قبیله‌های گوناگون عرب، به سوی این سرزمین رهسپار شدند. این امر، علاوه بر اینکه در گسترش اسلام در این ناحیه سهمی بسزا داشته، می‌تواند دورنمایی از وضعیت تشیع را نیز در این سامان به دست دهد؛ زیرا با توجه به موقعیت عرب‌های مهاجر، موضع‌گیری مذهبی آن‌ها، در میان بومیان نیز اثرگذار بوده است. بررسی نقش مهاجرت قبایل عرب در تشیع آذربایجان، از دو بُعد قابل توجه است: نخست، نقش اسکان قبایلی که عقاید شیعی در بین آن‌ها رواج داشته است؛ نظیر قبایل یمنی در آذربایجان. و دیگری، نقش شهر کوفه که شاهد بروز و ظهور عقاید شیعی در بین قبایل یمنی ساکن آن هستیم». این پژوهش، نقش مهاجرت قبایل عرب، به‌ویژه قبایل یمنی را طیّ قرون نخست اسلامی در گسترش تشیع در آذربایجان، در محورهایی نظیر: مشارکت یمنیان در فتح آذربایجان، حضور والیان و کارگزاران و مأموران حکومتی یمنی در این ناحیه، نقش اشعریان در تشیع آذربایجان و اصحاب یمنی ائمه در این ناحیه، بررسی کرده است. (جهت مشاهده این مقاله رجوع کنید به: « نقش قبایل یمنی در رواج تشیع در آذربایجان طیّ سده‌های نخست اسلامی»،سیدمسعود شاهمرادی، فصلنامه تاریخ اسلام،دوره 16، شماره 1، مسلسل 61 ، بهار 94 ،صفحه 119-147 و همچنین: http://hiq.bou.ac.ir/article_14525_2364.html )

53- نگاهی به آخرین شماره مجله مطالعات شیعی کالج اسلامی لندن
در شماره پیشین از نشریه مطالعات اسلامی شیعی(Journal of Shi‘a Islamic Studies) سخن گفتیم. اکنون نگاهی به مقالات آخرین شماره این نشریه(2015 – Volume 8 / Number 2 ) خواهیم انداخت. یادداشت ها و مقالات این شماره،که بیشتر به مقالات سمپوزیومی در موضوع تشیع در لبنان مربوط می شوند، عبارتند از: - Note from the Guest Editor, Rola El-Husseini - Sayyid Musa al Sadr, the Lebanese State, and the Left, Rula Jurdi Abisaab - A Shi’i Religious Perspective on Lebanese Sectarianism: The Islamic Shi’i Supreme Council under Shaykh Muhammad Mahdi Shams al Din (1978-2001), Farah Kawtharani - The Scholar’s Turban versus the Warrior’s: The Shifting Basis of Religious and Political Authority in Lebanese Shi’ism, Samer El-Karanshawy - In the Wake of the Islamic State Threat: Repercussions on Sunni-Shi’i Competition in Lebanon, Aurélie Daher - Studies in Medieval Shi’ism by Wilferd Madelung, ed. Sabine Schmidtke, 2012, Arzina R. Lalani - Partners of Zaynab: A Gendered Perspective of Shia Muslim Faith, by Diane D’Souza, 2014, Yafa Shanneik - Misquoting Muhammad: The Challenge and Choices of Interpreting the Prophet’s Legacy, by Jonathan A. C. Brown, 2014, Scott C. Lucas - Recalling the Caliphate: Decolonisation and World Order, by S. Sayyid, 2014, (reviewed by Imraan Sumar) - The Emergence of Modern Shi’ism: Islamic Reform in Iraq and Iran, by Zackery M. Heern, 2015 (reviewed by Amina Inloes) - Sufism and American Literary Masters, ed. Mehdi Aminrazavi, 2014 (reviewed by Amina Inloes) - Islam: An Introduction, by Catharina Raudvere, 2015 (reviewed by Amina Inloes) (نک: http://www.islamic-college.ac.uk/past-issues ) 54- کارگاه نقد و بررسی تاریخنگاری تشیع گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با همکاری قطب مطالعات فرهنگ و تمدن شیعه در عصر صفویه، کارگاه نقد و بررسی تاریخنگاری تشیع را در 15 آذرماه 1394 در محورهای: جایگاه شیعیان در تاریخنگاری، تبیین دستاوردهای شیعیان در مکاتب تاریخنگاری، مقایسه دستاوردهای شیعیان با دیگر مذاهب اسلامی در تاریخنگاری،سیر تاریخنگاری تشیع در سرزمین های اسلامی و تبیین جایگاه تاریخنگاری معاصر شیعیان، برگزار خواهد کرد. (برای کسب اطلاعات بیشترمراجعه کنید به قطب مطالعات فرهنگ و تمدن شیعه در عصر صفویه در: www.safavica.ir )
55- سه کتاب تحقیقی در بارۀ امام سجاد علیه السلام و صحیفۀ سجادیه
در روزهای اخیر، سه کتاب تحقیقی در باره امام سجاد علیه السلام یافته‌ام که هر یک از زاویه‌ای به شناساندن حضرتش پرداخته است. کتاب اول «روایات تفسیری امام سجاد علیه السلام» نام دارد و توسط محسن قمرزاده تألیف شده است. کتاب پنج فصل دارد: فصل اول به بیان کلیات و مفاهیم تفسیر مأثور یا روایی اختصاص دارد و فصول دوم تا پنجم، اشاره‌ای به روایات تفسیری امام سجاد سلام الله علیه دارند؛ به ترتیب، در زمینۀ اعتقادات، آیات القصص، اخلاق، احکام. در هر فصل، نمونه‌هایی از روایات تفسیری حضرتش با تحلیل و توضیح بیان شده است. کتاب «روایات تفسیری امام سجاد علیه السلام» توسط مؤسسه نبأ با همکاری کتابخانه تخصصی حدیث (وابسته به دفتر آیت الله سیستانی) و در 280 صفحه منتشر شده است. کتاب دوم «چهار مقاله در بارۀ صحیفۀ سجادیه» نام دارد. این کتاب مجموعه‌ای از چهار مقاله است که به مناسبت رونمایی از چاپ نسخه‌برگردان صحیفه سجادیه به خط ابراهیم بن علی کفعمی عالم سدۀ نهم هجری- که قبلا درباره آن سخن گفتیم- منتشر شده است. به مناسبت این مجلس کتابی فراهم آمده، که چهار مقاله در بر دارد: نسخه صحیفه سجادیه کفعمی / سید محمد حسین حکیم؛ روایت و درایت و کتابت شیخ کفعمی در دستنوشتی از صحیفه شریفه سجادیه / جویا جهانبخش؛ صحیفه سجادیه و تلاش ادیبان و عالمان (نمونه کفعمی) / قیس بهجت العطار و قاسم شهری و مروری بر تعلیقات استاد اجلّ شیخ ابوالحسن شعرانی بر صحیفه سجادیه / اسماعیل باغستانی. این کتاب توسط کتابخانه ملی و در 104 صفحه منتشر شده است. کتاب سوم«کتابشناسی امام سجاد علیه السلام، صحیفۀ سجادیه و رساله حقوق» نام دارد و به کوشش سلمان حبیبی و مختار شمس‌الدینی مطلق منتشر شده است. این کتاب، که ۱۰۱۷ منبع معرفی کرده، پنج بخش دارد: بخش اول: امام سجاد علیه السلام، بخش دوم: صحیفه سجادیه، بخش سوم: رساله حقوق، بخش چهارم: نسخه‌های خطی گزیده و بخش پنجم: پایان‌نامه‌ها. این کتاب به مناسبت برگزاری همایش بین‌المللی امام سجاد علیه السلام توسط مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام و در ۴۲۰ صفحه منتشر شده است.(رسائل و مسائل در: http://talei.kateban.com/post/2613 )