انتشار کتاب «ایران صفوی» به قلم نویسنده بریتانیایی

پژوهشگرانی که مرز‌های جغرافیایی کشور مدرن ایران را در شکل کنونی و عادی‌اش می‌بینند، تعیین اولیه این مرز‌ها را از دوره صفویه می‌دانند و هرگونه تغییر در آن‌ها را در طول دوره، «نفع سرزمینی» یا «زیان سرزمینی» نام گذاشته‌اند. درواقع استفاده مکرر از عبارت «دولت» که برای مثال بر مرز‌های ثابت و شناخته شده بین‌المللی دلالت کند و دارای زبان مشترک و انحصار در قدرت مرکزی باشد هنوز مساله پیچیده‌ای است. نویسنده این کتاب با نگاه انتقادی به سایر پژوهش ‌هایی که درباره صفویه صورت گرفته، ضمن اشاره به تحولات سیاسی و اقتصادی، و درک ساختار قدرت و سیاست ‌های موفقیت آمیز برخی شا‌هان – از جمله سیاست‌های اقتصادی آن‌ها – در دوره صفوی، به اصول زیربنایی و اقتدارگرایی این حکومت پرداخته است. وی از همان آغاز، مهدویت‌باوری را در تاروپود قدرت و در بستر تاریخ سیاسی و اجتماعی تحلیل می‌کند. آنگاه در سیر تاریخ شا‌هان صفوی به گفتمان استعلایی صفویه که می‌کوشند با آن سایر فرق و نحله‌ها را با خود همراه کنند، اشاره می‌کند و آن را رمز ماندگاری و ثبات نسبی حکومت صفویه می‌داند. نیومن این روش حکومتی را در تاریخ فلات ایران دارای قدمت می‌داند و معتقد است داشتن روحیه همگرایی و تساهل در ساختار سیاسی دولت ‌های ایران در ذیل گفتمان استعلایی دربار از قرن ‌ها پیش از اسلام مشهود بوده است. برهمین اساس، شا‌هان صفویه با ترویج گفتمان فراگیر خود می‌کوشیدند با فرقه ‌های مشابه که ایدئولوژی موعودباورانه آن‌ها را برای ثبات و قدرت خویش خطرناک می‌دانستند، نوعی رابطه گفتمانی درجهت اقناع و همگرایی برقرار کنند و در صورت عدم سازش آن‌ها را سرکوب کنند. درباره نویسنده کتاب باید گفت که اندره جی. نیومن استاد مطالعات اسلامی دانشگاه ادینبورو اسکاتلند و دانش آموخته دکترای مطالعات اسلامی دانشگاه کالیفرنیاست. وی در حوزه‌های مختلفی از تاریخ اسلام به‌ویژه دوران شکل گیری تشیع و فقه امامی تا دوره صفوی صاحب اثر است و در کنار مطالعات اسلامی، در زمینه متون ادبیات فارسی و عربی فعالیت می‌کند. از او کتابی با نام «دوره شکل‌گیری تشیع دوازده امامی، گفتمان حدیثی میان قم و بغداد» هم ترجمه و منتشر شده است. فصل ‌های کتاب حاضر عبارت اند از: زمینه سازی و بنیانگزاری: اسماعیل اول، سازمان‌یابی و تثبیت پادشاهی شاه طهماسب، دومین جنگ داخلی، چالش ‌های بزرگ و پاسخ ‌های به‌یاد ماندنی (سلطنت شاه عباس اول)، دگرگونی ‌های دربار و ارمغان دوره آرامش (سلطنت شاه صفی)، شاه عباس دوم، رویارویی با مخالفان: سلطنت شاه سلیمان، گشایش یا شکست: پادشاهی سلطان حسین. شعر و سیاست، تاریخ ‌های کلیدی، تاریخ‌نامه‌‌های کلیدی و سیاحان، کتاب‌نامه و نمایه، بخش ‌های پایانی کتاب هستند. در بخشی از کتاب «ایران صفوی» که به «بحران معنوی در صحنه شهری» پرداخته شده، می‌خوانیم: «شاه عباس از گفتمان ‌های مخالف در قهوه‌خانه ‌های پایتخت که مورد حمایت هنرمندان، شاعران، موسیقی دانان، قصه سرایان و صوفیان بود، احساس نگرانی می‌کرد؛ از این‌رو روحانیان وابسته به دربار را برای نظارت بر فعالیت این میعادگاه ‌های هنری می‌فرستاد تا ضمن نظارت بر آن‌ها، هم اقامه نماز کنند و هم مواضع صحیح را به آن‌ها گوشزد نمایند. نشر و توزیع انواع کتاب ‌های دینی به زبان فارسی و مبانی مذهب شیعه دوازده امامی و مناسک آن که توسط علمای درباری از جمله شیخ ب‌هایی، میرداماد و شاگردانشان مانند محمدتقی مجلسی نگاشته می‌شد، گویای تلاش ‌ها و اقداماتی است که دربار و علمای وابسته برای تاثیر در گفتمان دینی عوام، در این دوره و شاید برای تضمین راست‌کیشی موردنظر دربار به عمل می‌آورده است.» بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، «ایران صفوی» (نوزایی امپراتوری ایران) نوشته اندرو جی. نیومن را با ترجمه عیسی عبدی در ۴۳۶ صفحه، با جلد گالینگور و با قیمت ۲۸۰۰۰ تومان به چاپ رسانده است. این کتاب در قالب مجموعه پژوهش ‌های نوین تاریخی منتشر شده است. خبرگزاری مهر