فهرست کتابهای یک کتابفروشی در آخرین سالهای دوره صفوی

فهرست کتابهای یک کتابفروشی در آخرین سالهای دوره صفوی رسول جعفریان نسخه ای مشتمل بر دو رساله: یکی «فهرست مؤلفات علامه مجلسی» و دیگری «فهرست مؤلفات فیض کاشانی» در کتابخانه مجلس (ش 5557) است که علاوه بر آن یادداشت های دیگری هم دارد. این نسخه یادداشت مالکیتی دارد که مربوط به عبدالائمه ابن عبدالحسین النجفی با تاریخ 1128 است. در یادداشت دیگری آمده که این نسخه بعدها به مالکیت محمد صالح بن دخیل علی النجفی درآمده است. دو عدد مُهر هم کنار یادداشت مالکیت است که یکی «بنده عبدالائمه» و دیگری «عبدالایمه خادم شاه نجف» است. رساله مؤلفات مجلسی، از امیر حسین خاتون آبادی (م 1151)، سالها پیش (1370 ش و تجدید چاپ در 1386 ص 37 ـ ) در «کتابشناسی علامه مجلسی»چاپ شده است. دنباله آن در نسخه مزبور، مؤلفات فیض کاشانی آمده است. یک رساله دیگر هم که در ادامه آمده، من لایحضره التقویم از فیض کاشانی است. اما آنچه در این نسخه برای بنده جالب بود، این است که فردی که در سال 1133 نسخه در اختیارش بوده، فهرست کتابهایی را که در کتابخانه خود داشته آورده است. وی نامش را در این فهرست نیاورده و فقط در جایی از نسخه ای از زاد المعاد که به خط کمترین است یاد کرده است. در ادامه آن یادداشت، چند صفحه سفید است و پس از آندر جایی از آن نوشته شده است: آنچه کتاب مال بنده آثم ابوالقاسم بن مرحوم شیخ محمد کاظم شد (؟). سپس نام چند کتاب آمده است. اما معلوم نیست، کتابهای قبلی هم که ذیلا نام آنها را خواهید دید از همین شخص است یا خیر. فهرست زیر در سال 1133 نوشته شده است. این که این شخص عالم است یا کتابفروش، چندان روشن نیست. فقط این نکته قابل توجه است که روی برخی از کتابها خط کشیده شده، و زیر آن نوشته شده است: فروخته شد. در دو مورد اشاره دارد که این کتاب به فلان شخص واگذار شد یا در نزد اوست. از این که جلوی هر کتاب نوشته است که جلد یا دو جلد یا مثلا 6 جلد، محتمل است که در کار خرید و فروش کتاب بوده است. اما فایده این مسأله چه کتابفروش باشد چه عالمی که از این کتابها استفاده می کند، می توانیم از دارایی علمی ـ کتابی متمرکز در این دوره آگاه شویم. کتابهای معرفی شده، آثاری است که فکر یک عالم دینی را در این دوره می ساخته است. آثار فقهی، فلسفی، اخلاقی، تاریخی و ادبی و حتی طبی. نکته دیگر مختصر به معرفی کتاب از جلد و رنگ آنها، همین طور اشاره به کاغذ یا جلد مقوایی، مندرس بودن کتاب، و جز اینها هم جالب توجه است و شاید به کار بیاید. محتمل است برخی از این اصطلاحات بکار بیاید. یک مورد که برای شخص بنده جالب بود، یک اثر در رد نصارا از علی قلی دیلماج است. این اثر می تواند هدایة الظالین یا سیف المسلمین (چاپ بنده) باشد. اما کلمه دیلماج که به عنوان مترجم است، جالب می نماید. وی مترجم دربار شاه سلطان حسین بوده است. ابتدای فهرست زیر نوشته شده است: سیاهه کتب فقیر الی تاریخ شوال المکرم 1133 1. قرآن اطفال / دو جلد 2. قرآن مجید / چهار جلد 3. صحیفه کامله / دو جلد 4. جنة الواقیه / جلد 5. مکارم الاخلاق / دو جلد 6. مفتاح الفلاح / دو جلد 7. مهج الدعوات / جلد 8. عیون اخبار الرضا / جلد 9. اربعین شیخ بهایی و والدش ره / جلد 10. فصول المهمه فی احوال الائمه/جلد 11. کتاب الدر النثیر فی اختصار نهایة ابن الاثیر / جلد 12. مصباح صغیر / جلد / در نزد آقا قنبر علی خواجه است 13. مصباح کفعمی / جلد 14. تفسیر جامع الجوامع چند سوره / جلد 15. تهذیب الاحکام/ سه جلد /ایضا جلد اول 16. قواعد، مجلد اول / دو جلد 17. ارشاد / دو جلد / جلدی فروخته شد 18. من لایحضره الفقیه / جلد اول 19. مختصر النافع / جلدان 20. الفیه شیخ شهید و اثناعشریه / جلد 21. سیر شیخ علی طبری / جلد 22. احتجاجات شیخ طبرسی /جلد 23. مجموعه متفرقه فی احادیث و اخبار و حکایات / جلد مقوی / جلد 24. اربعین حدیث و اربعین برهان و اربعین منهج / جلد 25. خلاصة الاذکار ملامحسن کاشی / جلد / نزد اخوی حاجی فضلعلی بیک است. 26. مسکن الفواد و تنبیهات العلیة علی وظایف الصلوة القلبیه و شکیات / جلد 27. احادیث بخط ملاخلیل ... ولد حاجی محمد ضرابی مشهور به سفینة النجاة / دو جلد / جلدی فروخته شد 28. کافیه و شرح تصریف / جلد 29. مشارق انوار الیقین / جلد 30. شرح دعای سمات و دعای صباح و مسا / جلد 31. حاشیه بر شرایع / جلد 32. ابواب الجنان واعظ / جلد 33. ادعیه و تعاقیب متفرقه صحیفه / جلد [روی آن خط کشیده شده و زیرش نوشته شده:] فروخته شد. 34. بدایة الهدایة و غیره / جلد 35. .... و رساله در طب / جلد [روی آن خط کشیده شده و زیرش نوشتده شده ] به میرزا مومن داده شد 36. معالجات ذخیره خوارزم شاهی / جلد 37. السامی فی الاسامی / جلد 38. رساله اثنی عشریه فی الطهاره / جلد 39. رساله ملامحمد شریف خاتون آبادی در طب / جلد 40. دو رساله در اعمال حج / جلد 41. رساله در میراث و دو رساله دیگر / جلد 42. رساله در ایمان و کفراز کافی / جلد / وقف است 43. رساله عین الحکمه / جلد 44. تقویم شرعی و رساله معمایی ملامیرحسین / جلد 45. منهاج الکرامه فی معرفة الامامه / جلد 46. کتاب تصریف / جلد 47. شرح قطر [الندی؟] / جلد 48. نفلیه شهید / جلد 49. شرح ؟ حاوی للقونوی / جلد 50. مرموزات .... / جلد 51. اثنی عشریه شیخ بهاءالدین در اعمال حج / جلد 52. از صحاح لغت و از بحار الانوار چند جزو / جلد 53. نزهة الاراح و تفسیر بعضی از کلمات قرآن / جلد 54. رساله علی قلی بیک دیلماج رد بر نصاری/ جلد [مقصود علی قلی جدید الاسلام پرتغالی است) 55. عروة الوثقی و چند رساله دیگر از شیخ بهایی ره / جلد 56. نصف آخر نهج البلاغه / جلد 57. احادیث بخط ملاخلیل ولد حاجی محمد ضرابی / جلد 58. رساله ذهبیه طب الرضا (ع) / جلد 59. الفیه شیخ شهید / جلد 60. حاشیه بر الفیه شیخ شهید از سید محمد صاحب مدارک / جلد 61. کافیه / جلد 62. قانونچه در طب / کاغذ الوار / جلد 63. رساله جلد مقوی سفید در آداب قراءت / جلد 64. جعفریه و الفیه شهید وباب حادی عشر / جلد 65. حاشیه ملا عبدالله / جلد 66. رساله سعدیه / جلد 67. منهاج النجاة ملامحسن کاشی و سه رساله دیگر / جلد 68. تعقیبت نماز صبح و رساله در نماز شب و غیره / جلد 69. رساله در بدا / لد 70. ترجمه اعتقادات ملامحمد باقر مجلسی ره / جلد 71. رساله در صیغ عقود و ایقاعات و دو رساله دیگر / جلد 72. خلاصة الحساب شیخ بهاءالدین / جلد 73. کتاب ادعیه و تعاقیب کهنه مندرس / جلد 74. رساله آداب المتعلمین و باب حادی عشر و غیره / جلد 75. کتاب السبعینات / جلد 76. فقه عامه / دو جلد 77. مجلد خامس از بحار الانوار / جلد 78. منتخب احادیث / جلد 79. نصاب الصبیان / جلد 80. شرایع الاسلام / جلد 81. نفلیه و حاشیه شیخ علی بر مختصر و ذهبیه / جلد 82. رساله در علم اخلاق / جلد 83. رساله در طب نظم و نثر / جلد 84. مجموعه ... بحار/ جلد سیاه حاشیه قرمز مشتمل بر ادعیه [خط خورده] / فروخته شد 85. مزار الائمه علیهم السلام / جلد 86. مجموعه / جلد / .. فی مشتمل بر زیارات / جلد 87. مزار الرسول و الائمه صلوات الله علیه و مناجات سید الساجدین / جلد 88. در طب و رساله ذهبیه / جلد 89. مجموع و فیه زیارة الرضا (ع) / جلد 90. الفیه شیخ شهید، مُتَرجَم / جلد 91. زیارت امیر المؤمنین و الرضا و شرح دعای صباح و مساء / مکرر / جلد 92. کتاب صمدیه در نحو تصنیف شیخ بهاءالدین محمد [؟] و همچنین رساله تهذیب در نحو و رساله نوادر حساب و رساله تشریح افلاک و رساله در اسطرلاب و رساله خلاصة‌ الحساب و غیره تصنیفات / جلد 93. کشف الوجوه الغر / جلد 94. شرح ملخص و شرح چغمینی و رساله در هیئت و رساله دیگر / جلد 95. کتاب جلد زرد حواشی متفرقه ملا جلال / جلد 96. کتاب الالفاظ فی اللغه / جلد 97. کتاب جلد سیاه دو لایی در روضه سید الشهداء / جلد 98. کتاب نهج البلاغه جلد سیاه / جلد 99. کتاب امان الاخطار / جلد 100. صحیفه کامله جلد صاغری طلایی / جلد / فروخته شد 101. قانون الشیخ فی الطب 102. قاموس اللغه جلد ثانی 103. حبیب السیر / جلد 104. جعفریه / جلد 105. منتخب ذخیره خوارزم شاهی در طب / جلد 106. تحفه المومنین خواص ادویه مفردات / جلد 107. حاشیه خفری بر شرح الهیات تجرید و شرح باب حادی عشر 108. تاریخ شاه صفی از گفته میرزا معصوم / جلد 109. انوار سهیلی / جلد 110. شرح کلیات قانون از آملی / جلد 111. شرح [قانون] قرشی / جلد 112. اختیارات بدیعی / جلد 113. جلد دویم تحفة المومنین در ادویه مرکبه / جلد 114. مقاله ثانیه در اختیارات بدیعی / جلد 115. قرابادین ابومنصور الحسن بن نوح العمری / جلد 116. نسخه در طب، و حقایق اسرار الطب من قرابادین / محجة العلاج / برء‌الساعه / کتاب الکفایه / کتاب التلویح / ایضا محجة العلاج، تراکیب میرمظفر شفایی / جلد 117. مجموعه مسمی بحدائق الازهار و الکشکول الصغیر خط مرحوم فالوم (؟)/ 6 جلد 118. مقامات حریری / جلد 119. تاریخ جهان گشا / جلد 120. تاریخ عالم آرا / جلد 121. شرح سبعه معلقه امریء القیس / جلد 122. روضة الصفا سه جلد اول و دویم و سیم 123. مجموعه جلد زرد ترنج دار مشتمل بر منشآت و گلزار عباسی و غیره اشعار و نکات / جلد 124. مجموعه زبان کاو [؟] مشتمل بر احادیث و احتجاجات و اشعار و نکات / جلد 125. کشف الوجوه الغرر لمعانی نظم الدرر / جلد 126. منشآت میرزا محمد دیلماج / جلد 127. دیوان عبید زاکانی / جلد 128. دیوان خاجه حافظ / جلد 129. دیوان صیدی / جلد 130. دیوان سید علی مهری / دو جلد 131. دیوان ابن الفارض / دو جلد 132. دیوان صفی قلی بیک و قدری از صایب و قدری از کلیم / جلد 133. قصاید ملا عرفی و غیره / جلد 134. مهر و محبت علی عسکر دارد ؟ 135. حکیم شفایی / جلد 136. دیوان فضولی / جلد 137. اشعار میرزا جلال سیر؟ / جلد 138. مجموعه قصاید و اشعار عربی / جلد بلغار حاشیه سبز 139. کتاب دروشه ؟ / جلد 140. مجموعه جلد سرخ مندرس مشتمل بر خواص هزار و یک نام و غیره ادعیه / جلد 141. مجموعه عربی جلد سیاه حاشیه سرخ مشتمل بر نکات و اشعار و کتاب ... / جلد 142. مجموعه عربی جلد آبی حاشیه قرمز مشتمل بر بعضی مقامات بدیع و حریری و غیره / جلد 143. مجموعه جلد آبی حاشیه سرخ مشتمل بر شرح رباعی شیخ ابوسعید و غیره / جلد 144. مجموعه جلد سرخ فقی؟ سفید کشیده مجدول مشتمل بر اشعار / جلد 145. مجدول مشتمل بر اشعار / جلد 146. مجموعه جلد زرد حاشیه سیاه مشتمل بر مخمس مرثیه ملامحتشم 147. مجموع جلد سرخ مشتمل بر انشاء / جلد 148. مجموعه جلد سیاه مندرس / جلد 149. مجموعه جلد سیاه حاشیه سرخ مشتمل بر نان و حلوا و قضا و قدر محمد قلی سلیم و غیره / جلد 150. مجموعه جلد زرد مشتمل بر دعای عرفه و غیره / جلد 151. مجموعه مندرس / 6 جلد 152. مجموعه کوچک پر حجم جلد سیاه مشتمل بر نظم و نثر عربی و فارسی قلم بسیار خفی ؟ / جلد واقع نویس ؟ 153. قصاید مولانا عرفی 154. دیوان ملاکاتب / جلد 155. دیوان کهنه یکی از متقدمین 156. دیوان ؟ خلیل و غیره اشعار / جلد 157. بیاض / جلد 158. دیوان انوری / جلد 159. کتاب جلد سرخ مندرس در خطب و انشاء و مراسلات 160. رساله در قراءت و سجاوندی / جلد 161. کتاب عیبة اللبیب عند غیبة الطبیب / جلد 162. شش نسخه از شاه نعمت الله و میر شرف الدین علی یزیدی و غیره / جلد / به میرزا مهدی داده شد 163. کتاب جلد دولائی سرخ حاشیه سبز در جوشن کبیری و علوی مصری و ... / جلد 164. مجموعه جلد سرخ کاغذ سمرقندی ... نوشته 165. مجموعه جلد بزرگ ؟ مشتمل بر تاریخ جهانگیر ؟ و غیره / جلد 166. کتاب جلد سیاه صاغری تاریخ عالم آرا / جلد 167. نزهه [المبهجه] ابن داود انطاکی / جلد 168. دیوان کمال اسماعیل / جلد 169. منهج الیقین / جلد 170. بحر الفضائل در لغت / جلد 171. زاد المعاد / خط کمترین / جلد 172. مختصر التواریخ / جلد 173. جوشن کبیر و علوی مصری [روی آن خط کشیده شده] 174. رساله وقتیه تصنیف مرحوم آقا رضی قزوینی 175. دعای جوشن کبیر و ذخیره و لب العلاج / جلد 176. زیارت نامه های اماکن مشرفه / جلد 177. دیوان شاپور طهرانی / جلد 178. دیوان واعظ قزوینی ره / جلد 179. الفیه و نفلیه وآداب دینیه و غیره / جلد در پایان نام تعدادی کتاب آمده اما روی آنها خط کشیده شده است کتاب شرایع الاسلام آخوند صادق گرفته به امانت دیوان سید علی نزد میرزا عبدالله سلیم است بیاض صیغ عقد و متعه نزد قاضی حکیم است. فقه عامه در نزد آخوند ملاعلی نقی دو جلد. کتاب احوالات ایمه طاهرین در نزد غلام شاه گیوه فروش / جلد کتاب مختصر نزد آقای رضوان است کتاب سیر شیخ علی طبری نزد آقا قنبر علی است کتاب ابواب الجنان واعظ نزد آقا عبدالله است دیوان سید علی م.... نزد ملا عبدالمطلب کلیدار است حاشیه ملاعبدالله نزد آقا تراب است حاشیه بر شرایع .... منبع: سایت سخن تاریخ