دوگانه تشیع و هویتِ ملی در ایران با نسبت های مختلفی مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است. پژوهش حاضر مطابق نظر امام خمینی بر آن است که تشیع در ایران از سوی سلطنت صفوی با مولفه های زور یا اجبار، «اتفاق» نیفتاده، بلکه در فرایند زمان براساس تعلیم و ارشاد علما «ساخته» شده است؛ اگرچه نهاد سلطانی پس از رسمیت مذهب تشیع و هویت ملی شیعی در سرحدات ایرانی به سیاست گذاری های حاکمیتی مبادرت کرد، اما هویت ملی شیعی و بسط آن از ما قبل سلطنت صفوی و از طریق «سیاست های تعلیمی ـ ارشادی» عالمان و متفکران دینی آغاز و پس از آن با تاییدات و تعلیمات علما، سیاست گذاری های فرهنگی کارگزاران صفوی نیز بسط و تعمیق یافت. نتیجه اینکه صفویه نه تنها علت تکوین فکر و هویت شیعی نیست، بلکه خود صفویه و ملیت شیعی محصول تکاپوی تشیعِ تعلیمْ بنیاد و ارشادْ محور است که در مولفه های گوناگون و متعددی عینیت معرفتی، اجتماعی و سیاسی پیدا کرد.
magiran.com