تازه ها و پاره های شیعه شناسی(۷)
90-ویرایش جدیدی از نهج‌البلاغه
ویرایش جدیدی از نهج‌البلاغه براساس نسخه‌ای شیعی، به همت کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین (ع) مشهد با همکاری آستان مقدس علوی در نجف منتشر شد. این چاپ از نهج‌البلاغه، مبتنی بر ضبط ابن سَکّون حلی، عالم بزرگ شیعه در قرن هفتم هجری قمری، تصحیح شده و محقق برجسته معاصر، استاد قیس عطار، کار تصحیح آن را طی بیش از دو سال به انجام رسانده است.ابن سَکّون حلی که از ادبای بزرگ عصر خود بوده، متنی متقن از نهج‌البلاغه تهیه کرده بود که به واسطه دو نسخه خطی به دست ما رسیده است. نسخه اصلی این ویرایش که اکنون در ترکیه است، مبنای تصحیح این چاپ بوده است. نهج‌البلاغه از ابتدا مورد توجه مسلمانان بود و نسخه‌های فراوانی از آن وجود دارد، ولی بیشتر نهج‌البلاغه‌های چاپی موجود براساس چاپ صبحی صالح لبنانی یا محمد عبده مصری هستند. انتشار نهج‌البلاغه از سوی شیعیان براساس نسخه یک عالم و ادیب شیعه ضرورتی بود که اکنون به انجام رسیده است.(خبرگزاری کتاب در: 235251http://www.ibna.ir/fa/doc/naghli/)
91- بازشناسی و نقد ادله مخالفان شیعی تقریب
«بازشناسی و نقد ادله‌‌ی مخالفان شیعی تقریب در پنجاه سال اخیر» عنوان پایان نامه ای در مقطع کارشناسی ارشد است که توسط عاطفه مالکی فارسانی و در گروه شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب انجام شده است. در چکیده این پایان نامه آمده است: در طول تاریخ اسلام، موضوع «وحدت امت اسلامی» یکی از مسائل مطرح در میان مذاهب اسلامی بوده است. این اصل قرآنی (انما المومنون اخوه)، همواره با موانعی مواجه بوده؛ از جمله اینکه برخی کوشیده اند این امر را مورد خدشه قرار داده و با آن مقابله کنند. دشمنان معاند اسلام و دسیسه های مغرضانه¬ی آنها عاملی می باشد که با استناد به اصول غیر علمی و غیر اخلاقی برای بی نتیجه ماندن هر گونه تلاشی در جهت وحدت اسلامی می کوشند. در کنار اینها کسانی هستند که خواسته یا ناخواسته آب به آسیاب دشمن می ریزند و تحت عنوان حفظ و تقویت باورهای شیعه از جمله تولّی و تبرّی، با تحقق تقریب مذاهب مخالف اند و با تقریب گرایان، ستیز می¬کنند. در عصر حاضر منتسبان به بیت شیرازی از جمله شیعیانی هستند که مخالف تحقق تقریب مذاهب اسلامی هستند یا دست کم، از گفتار و رفتار آنها چنین بر می آید. این افراد با مطرح کردن برخی مسائل نقلی و عقلی، در کنار روایات تاریخی به ایراد شبهاتی علیه وحدت اسلامی پرداخته اند. در پایان مه حاضر که به روش تحلیلی- توصیفی و رویکرد نقادانه به نگارش در آمده است، به معرفی اجمالی این شخصیت ها و دیدگاه های ایشان پرداخته و ادله ای که در فعالیت های ستیزجویانه با تقریب بیان می کنند، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. طبق بررسی¬های انجام شده به دست آمد که تمام ادله ای که این افراد در تقابل با موضوع وحدت اسلامی به کار گرفته اند بی پایه بوده و شیعه بر اساس آیات قرآن کریم و سیره ائمه معصوم(ع)، التزام به تحقق تقریب مذاهب اسلامی دارد.(دانشگاه ادیان و مذاهب در: 5915http://urd.ac.ir/fa/cont/)
92- گنجینه ای غنی از آثار شیخ صدوق در کتابخانه آستان قدس
افزون بر ۲ هزار نسخه نفیس از آثار شیخ صدوق از جمله بیش از ۸۰۰ نسخه خطی و افزون بر ۵۰۰ نسخه چاپ سنگی، اعم از تألیف، ترجمه، شرح و حاشیه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است که قدمت برخی به قرن ششم می رسد. برخی از این نسخه ها تألیف و برخی دیگر ترجمه و شرح و حاشیه بر آثار وی است. از جمله این آثار می توان از «ثواب الأعمال» کتابت سال ۷۰۶ هجری، نسخه عکسی «الأمالی شیخ صدوق» کتابت قرن هفتم، دو نسخه ارزشمند از کتاب «اعتقادات» کتابت سالهای ۸۸۰ و ۸۷۳ قمری، «علل الشرایع» کتابت قرن نهم هجری، «عیون اخبار الرضا علیه السلام» کتابت سال ۸۸۱ قمری، دو نسخه نفیس از کتاب «من لا یحضره الفقیه» به کتابت سالهای ۹۸۷ و ۹۷۱ قمری و همچنین نسخه هایی به کتابت قرن دهم از جمله «خصال»، «توحید»، و «اکمال الدین و اتمام النعمه» نام برد. (23909http://www.lisna.ir/main/)
93- آستانه‌ی تجدد؛ در شرح تنبیه‌الامه و تنزیه الملّه
«آستانه‌ی تجدد؛ در شرح تنبیه‌الامه و تنزیه الملّه» نوشته داود فیرحی، دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تهران منتشر شد. نویسنده در این اثر تلاش می‌کند تا اندیشه مکنون میرزا محمد حسین نائینی را بررسی و به رابطه دین و دموکراسی بپردازد. در بخشی از مقدمه فیرحی بر این کتاب می‌خوانیم: «تنبیه الامه و نویسنده ارجمندش نماد مکتبی فقهی-سیاسی شد که بیان دینی از آزادی و دموکراسی در مذهب شیعه فراهم می‌کرد و یا حداقل مقدمات چنین مهمی را تدارک می‌دید. به همین دلیل است که تنبیه‌الامه در مرکز مناقشات معاصر ما، درباره استبداد و مردم‌سالاری از یک‌سو، و نوگرایی مذهبی و سکولار از سوی دیگر نشسته و در این چهار سوق، همزمان مورد توجه علاقه‌مندان به مذهب،سیاست،تاریخ و ملیت قرار گرفت و جاذبه و دافعه پردامنه‌ای برانگیخت.» فیرحی در این کتاب ابتدا به زندگی نائینی پرداخته و در ادامه تقریظات آیات عظام محمد کاظم خراسانی و ملاعبدالله مازندرانی بر کتاب «تنبیه الامه» را در دسترس خوانندگان قرار داده است. «ماهیت حکومت» عنوان فصل نخست «آستانه تجدد» است. در این فصل اصل محدود بودن حکومت و درجه محدودیت حکومت بررسی و پیش‌روی خواننده قرار گرفته است. «وجوب تحدید حکومت در عصر غیبت»، عنوان فصل دوم از این کتاب است. در این فصل مباحثی با عناوین «وجوب نهی از منکر»، «نیابت فقها در عصر غیبت» و «لزوم تحدید غصب و مشروط کردن حکومت» از سوی فیرحی طرح و مورد واکاوی قرار گرفته است. کتاب حاضر، با بررسی «مشروطه و تحدید حکومت» در فصل سوم ادامه یافته است. حقیقت حکومت اسلامی، شورا در قرآن، نظارت مجلس بر قوه مجریه از جمله مباحث این اثر در فصل سوم است. «شُبهه‌ها و پاسخ‌ها» عنوان فصل چهارم «آستانه تجدد» است. علاقه‌مندان در این فصل می‌توانند مباحثی درباره مغاطله درباره آزادی، مساوات و تعریف بدعت را از نظر بگذرانند. «مشروعیت و شرایط مداخله مجلس» عنوان فصل پایانی این اثر است. نویسنده در این فصل اجتهاد در سیاست، غیرت دینی و ملی، تطبیق دخل و خرج مملکت را بررسی کرده است. «آستانه‌ی تجدد؛ در شرح تنبیه‌الامة و تنزیه الملّة» توسط نشر نی و در 611 صفحه منتشر شده است.(خبرگزاری کتاب در: 236535http://www.ibna.ir/fa/doc/book)
94- عرفان علوی از منظر نهج‌البلاغه
نخستین چاپ کتاب «سیر و سلوک یا عرفان علوی از منظر نهج‌البلاغه» به قلم علی رهبر از سوی انتشارات بنیاد بعثت با همکاری موسسه نهج‌البلاغه منتشر شد. «معرفت معرفت»، «عرفان و توحید»، «معرفت خویشتن خویش»، «معرفت؛ استعدادهای سلوک»، «معرفت راه»، «عرفان و راهنما»، «عقل و فکر، دل و ذکر»، «یقظه (بیداری)»، «صبوری»، «توکل»، «مراقبت»، «ریاضت»، «محاسبه»، «رضا و تسلیم» و «عشق و فناء» 15 درس این کتاب را تشکیل می‌دهند. به بیان نویسنده، این کتاب قدمی و قلمی در معرفی بخشی از اندیشه‌های عرفان عملی امام علی (ع)، برگرفته از نهج‌البلاغه است. در بخشی از مقدمه کتاب آمده است: «گنجینه عرفان ناب و برگرفته از زلال و دانش به حق متصل نبوی؛ در قالب کلام و سیره علوی، قرن‌ها است که در اختیار ما است. اما دست حاجت به سوی این و آن دراز کرده‌ایم و گاه به غلط، تصوف و عرفان را مترادف می‌گیریم و فلان را پدر عرفان نظری می‌نامیم، در حالی که همه آنها گدایان یک جمله عرفانی مولای عارفان حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب (ع) هستند». (خبرگزاری کتاب در: 236817/http://www.ibna.ir/fa/doc/book)
95- فرهنگ سوگ شیعی
دانشنامه تخصصی آیین عزاداری با عنوان «فرهنگ سوگ شیعی» منتشر شد. این دانشنامه تلاشی میان‌رشته‌ای و گروهی در راستای شناخت و معرفی روشمند و علمی آیین‌ها و رسوم عزاداری و مقولات مرتبط با آنها است. ویراست یکم این دانشنامه ۲۳۷ مقاله (۲۸ مقاله ارجاعی) را شامل می‌شود که توسط ۴۳ نویسنده نگاشته شده‌اند. مدیریت این پروژه و سرویراستاری آن را محسن‌حسام مظاهری برعهده دارد. تمرکز اصلی این دانشنامه، بر شناخت مقوله‌ی عزاداری مذهبی شیعیان در کشورهای مختلف (با تأکید ویژه بر ایران) است و موضوعاتی که مستقیم یا با واسطه به این مقوله مرتبط می‌شوند. مداخل این دانشنامه ۱۰ گروه موضوعی اعم از مفاهیم و اصطلاحات، آثار مکتوب، اشخاص، آیین‌ها، آداب و رسوم، واحدهای جغرافیایی، اماکن، اشیا، زمان‌ها، سازمان‌ها و دوره‌های تاریخی و دولت‌ها را شامل می‌شود. «فرهنگ سوگ شیعی» یک پروژه‌ی پژوهشی مستمر است که طبق برنامه قرار است در بازه‌های پنج‌ساله و در قالب ویراست‌های پیاپی، روزآمد و تکمیل شود. به‌جهت پویایی موضوع این دانشنامه، در هر ویراست علاوه‌بر افزودن مقالات جدید، مقالات ویراست‌های قبلی نیز درصورت نیاز بازنگری و ویرایش خواهد شد. چاپ نخست ویراست یکم این دانشنامه توسط انتشارات خیمه در ۶۷۲ صفحه منتشر شده است. (3608671/http://www.mehrnews.com/news) 96- بحثی هایی درباره دعای ندبه و زیارت عاشوراء استاد حسن انصاری در سلسله مباحثی در زمینه زیارت نامه ها و متن های ادعیه شیعی مباحثی را در زمینه دعای ندبه و زیارت عاشوراء به رشته تحریر در آورده است. در قسمت اول این مجموعه که «بحثی درباره دعای ندبه» نام دارد آمده است: « اصولا شرح و تفسیر نویسی بر دعای ندبه سنتی است کم و بیش جدید در میان شیعه و این امر البته در مورد اصل اهتمام و شهرت این دعا نیز در میان شیعیان صادق است ... اصلا این متن که به عنوان دعای ندبه مشهور است، از سده ششم قمری به بعد در میان شماری از شیعیان از شهرتی برخوردار بوده و خاصه ابن طاووس در شهرت بخشی بدان اهتمام ورزیده بوده است. بدین ترتیب اصل این متن در کتابهای حدیثی و یا ادبیات غیبت متعلق به دوران عصر غیبت صغری و اوائل دوران غیبت کبری که از پیش از سده ششم قمری در دست است، نقل نشده و نخستین بار در کتاب المزار ابن المشهدی این متن ارائه شده و بعدا از طریق ابن طاووس از شهرت بیشتری برخوردار شده است ... ابن المشهدی که ظاهرا منبع نقل ابن طاووس هم بوده، خود واسطه ای را در نقل این دعا نام می برد که او از عالمان امامی در اوائل سده پنجم قمری بوده است، به نام ابو الفرج محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قرّه القنائی الکاتب که این متن را روایت کرده بوده است ... ابن أبی قرّة البته دعای ندبه را خود به نقل از کتابی از ابو جعفر محمد بن الحسین بن سفیان البزوفری نقل می کرده است؛ کتابی که محتملا در زمینه غیبت بوده و البته احادیثی به نقل از او در زمینه غیبت در اختیار است و کاملا پیداست که وی به این دست احادیث دلبستگی داشته است ... متأسفانه نقل ابن المشهدی اجازه نمی دهد بدانیم منبع و سند بزوفری در نقل روایت دعای ندبه چه بوده است؛ اما ظاهرا این متن در زمان بزوفری، یعنی در نیمه سده چهارم از شهرت برخوردار بوده و او نیازی به ذکر منبع خود نمی دیده است. محتملا این متن بدون انتساب به امامان در جامعه امامیه عصر غیبت صغرا شهرت داشته و شاید خود بزوفری هم در روایت و رواج آن و شاید حتی تنظیم و پیشنهاد آن نقشی مهم داشته است. اینکه در آثار دوران آغازین غیبت و نیز در آثار شیخ مفید و شیخ طوسی متن این دعا نقل نشده (گو اینکه بزوفری را می شناخته اند و دست کم با برخی روایات و دفاتر حدیثی او آشنا بوده اند)، دلیلی بر عدم اصالت متن نیست، بلکه از این دست متون محتملا در آن دوران نمونه های دیگری هم بوده و شاید به دلیل شهرت متن در میان عامه شیعه نیازی به ثبت آن در کتابها نبوده است ... دعای ندبه را منتسب به امام صادق می دانند، که البته انتسابی است بی دلیل. اما در مورد اینکه متن این دعا انشای امام غائب است ظاهرا به عبارتی از بزوفری استناد شده که در آن این دعا را "دعاء للصاحب" خوانده است، در حالی که مقصود دعا برای آن حضرت است و نه انشای امام غائب ... به هر حال برخی از عالمان امامیه اصرار داشته اند که متن دعای ندبه را متنی مأثور از امامان قلمداد نمایند، و برخی دیگر آن را متنی متعلق به حلقه وکلا و نائبان اربعه و خاصه در دوران غیبت صغرای حضرت دانسته اند. ما طبعا بر اساس اسناد موجود نمی توانیم به روشنی در این باره ابراز نظر قطعی کنیم، اما از ظواهر این متن و صرفا از نقطه نظر تحلیل تاریخی می توان گفت که این متن در شکل فعلی آن متنی است که ظاهرا حال و هوای عصر آغازین غیبت را تداعی می کند و انتساب آن به امامان دوران پیش از غیبت ظاهرا باید منتفی تلقی شود، گو اینکه همین بررسی نشان می دهد که این متن باید ریشه در متنهایی داشته باشد که متعلق به دوران کهنتری بوده که عقاید شیعیان نسبت به ظهور قائم و غیبت او را تداعی می کرده است ... این متن خالی از هرگونه گرایشات غالیانه گروههایی از شیعیان در آن دوران است و این نشان می دهد که این متن ویژگی وحدت بخش و اجماعی در میان شیعیان امامی داشته و تحریر نهایی آن با همین هدف صورت پذیرفته است. مرکزیت نهاد وکالت و شیعیان وابسته به این نهاد در بغداد سده چهارم قمری به طور کلی گرایش به اعتدال در تفکر شیعی را نمایندگی می کردند و این مسئله با اسناد دیگری که در دست هست، کاملا قابل تأیید است. انصاری در قسمت دوم این مبحث و در مطلبی تحت عنوان «اندر اصالت متن زیارت عاشوراء» نیز می نویسد: «درباره متن و سند زیارت موسوم به زیارت عاشوراء واصالت آن تاکنون بحثهایی در میان عالمان شیعی مطرح بوده است. علاوه بر جایگاه معنوی این متن زیارتی و تجربه های شخصی مؤمنان که در کتابها و در سنت شیعی معمولا نقل می شود، این متن از نقطه نظر تاریخی اهمیت فوق العاده ای دارد ... در سنت شیعی این زیارت اصلا به نقل از امام باقر(ع) روایت شده است و من در این یادداشت صرفا می خواهم نشان دهم که از لحاظ نقد درونی این متن هم می توان صحت انتساب آن را به دوران پایان عصر امویان معاینه نشان داد ... در متن این زیارت هیچگونه مطالب غیر متناسب با زمان انتشار آن دیده نمی شود. آنچه درباره امامان و خاندان اهل بیت(ع) در این متن ارائه شده با عقاید موجود در دوران پایانی عصر امویان سازگار است و از مطالب متحولتر دورانهای بعدی در آن خبری نیست ... فضای "ولایت" و "برائت"ی که در متن زیارتنامه دیده می شود، نیز با فضای عمومی نیمه اول سده دوم قمری سازگاری دارد و این امر بر کسانی که تاریخ فرقه های مذهبی در این دوران را مطالعه کرده اند، پوشیده نیست ... در تمام این متن بر برائت جویی از امویان تأکید شده، امری که به وضوح در جریانهای شیعی در دوران پایانی امویان گسترش یافته بود و در حقیقت تشیع طیفی وسیع از مخالفان با امویان را تشکیل می داد که در عین حال به اهل بیت پیامبر ابراز وفاداری می کردند ... در این متن نام شماری از دشمنان اهل بیت می رود که کاملا نشانگر آن است که این متن در دورانی ارائه شده که این نام ها هنوز برای مخاطبان شناخته بوده اند؛ تأکید بر آل زیاد و یا شمر و عمر سعد در متنی که در دوران پایانی امویان ارائه شده، کاملا طبیعی است و نشانگر احساس عمومی شیعیان درباره ظلم و جفایی است که از سوی امویان و تک تک ایادی و عوامل آنان در حق اهل بیت(ع) اعمال شده است ... در این متن که متنی تبلیغی و مبارزاتی است بر تهییج احساسات علوی و ضد اموی با تکرار عباراتی که کاملا جنبه عاطفی دارد و بسیار تأثیر گذار است، تأکید می رود. بنابراین این متن کاملا جنبه انقلابی داشته و در چارچوب فضای اواخر دوران اموی و گرایشات انقلابی و احساسات علوی/ شیعی و ضد اموی قابل درک است ... نکته بعد در ارتباط با فضایی که در متن زیارت عاشوراء با آن روبرو می شویم، مسئله انتظار و امید بردن برای قیام شخصی است از "اهل بیت محمد" برای طلب انتقام و مقابله با دشمنان اهل بیت؛ دشمنانی که اهل بیت را از "مراتب" ایشان باز داشته اند ... حتی اگر فرض کنیم که این متن از امام هم نباشد، به نظر می رسد که از نقطه نظر صرف تاریخی هم می توان گفت که متن زیارت عاشوراء از متون تبلیغی شیعی دوران پایانی حکومت امویان است که محتملا به صورت مرامنامه و متنی تبلیغی و سری میان شیعیان از میان برخی طیفها دست به دست می شده و از دیر باز به عنوان متنی شیعی قرائت می شده است. این متن البته بعدا در میان متون شیعه امامی حفظ شد اما روشن است که استناد این متون متأخرتر بر اصول و متون کهنه تری است که به مدت بیش از دویست سال در میان شیعیان تداول داشته و در نهایت در کتابهای "مصنف" روایت و ثبت و تدوین شده است. (جهت مشاهده متن کامل این دو یادداشت ر.ک:« از رهگذر ایام؛ یادداشت های روزانه حسن انصاری در: 2753 و 2751 /http://ayyam.kateban.com/post )
97- انتشار کتاب «آئینه حق نما»
کتاب «آئینه حق نما» در شرح احوال و زندگانی سید دلدار علی( ۱۲۳۵ ق )، از عالمان شیعه هند، است. این کتاب «مشحون از فوائد گوناگون و مشتمل بر بیان ابعاد مختلف زندگى غفرانمآب از جمله یادکردِ تألیفات و استادان و شاگردان و نحوه برخورد وى با حکومتگران شیعى اَوَدْ و نیز شیوه برخورد او با معارضان» توصیف شده است.(ر.ک: code=3&4576http://al-athar.ir/home/Content?id=)
ویرایش جدیدی از نهج‌البلاغه براساس نسخه‌ای شیعی، به همت کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین (ع) مشهد با همکاری آستان مقدس علوی در نجف منتشر شد. این چاپ از نهج‌البلاغه، مبتنی بر ضبط ابن سَکّون حلی، عالم بزرگ شیعه در قرن هفتم هجری قمری، تصحیح شده و محقق برجسته معاصر، استاد قیس عطار، کار تصحیح آن را طی بیش از دو سال به انجام رسانده است.ابن سَکّون حلی که از ادبای بزرگ عصر خود بوده، متنی متقن از نهج‌البلاغه تهیه کرده بود که به واسطه دو نسخه خطی به دست ما رسیده است. نسخه اصلی این ویرایش که اکنون در ترکیه است، مبنای تصحیح این چاپ بوده است. نهج‌البلاغه از ابتدا مورد توجه مسلمانان بود و نسخه‌های فراوانی از آن وجود دارد، ولی بیشتر نهج‌البلاغه‌های چاپی موجود براساس چاپ صبحی صالح لبنانی یا محمد عبده مصری هستند. انتشار نهج‌البلاغه از سوی شیعیان براساس نسخه یک عالم و ادیب شیعه ضرورتی بود که اکنون به انجام رسیده است.(خبرگزاری کتاب در: 235251http://www.ibna.ir/fa/doc/naghli/)
91- بازشناسی و نقد ادله مخالفان شیعی تقریب
«بازشناسی و نقد ادله‌‌ی مخالفان شیعی تقریب در پنجاه سال اخیر» عنوان پایان نامه ای در مقطع کارشناسی ارشد است که توسط عاطفه مالکی فارسانی و در گروه شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب انجام شده است. در چکیده این پایان نامه آمده است: در طول تاریخ اسلام، موضوع «وحدت امت اسلامی» یکی از مسائل مطرح در میان مذاهب اسلامی بوده است. این اصل قرآنی (انما المومنون اخوه)، همواره با موانعی مواجه بوده؛ از جمله اینکه برخی کوشیده اند این امر را مورد خدشه قرار داده و با آن مقابله کنند. دشمنان معاند اسلام و دسیسه های مغرضانه¬ی آنها عاملی می باشد که با استناد به اصول غیر علمی و غیر اخلاقی برای بی نتیجه ماندن هر گونه تلاشی در جهت وحدت اسلامی می کوشند. در کنار اینها کسانی هستند که خواسته یا ناخواسته آب به آسیاب دشمن می ریزند و تحت عنوان حفظ و تقویت باورهای شیعه از جمله تولّی و تبرّی، با تحقق تقریب مذاهب مخالف اند و با تقریب گرایان، ستیز می¬کنند. در عصر حاضر منتسبان به بیت شیرازی از جمله شیعیانی هستند که مخالف تحقق تقریب مذاهب اسلامی هستند یا دست کم، از گفتار و رفتار آنها چنین بر می آید. این افراد با مطرح کردن برخی مسائل نقلی و عقلی، در کنار روایات تاریخی به ایراد شبهاتی علیه وحدت اسلامی پرداخته اند. در پایان مه حاضر که به روش تحلیلی- توصیفی و رویکرد نقادانه به نگارش در آمده است، به معرفی اجمالی این شخصیت ها و دیدگاه های ایشان پرداخته و ادله ای که در فعالیت های ستیزجویانه با تقریب بیان می کنند، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. طبق بررسی¬های انجام شده به دست آمد که تمام ادله ای که این افراد در تقابل با موضوع وحدت اسلامی به کار گرفته اند بی پایه بوده و شیعه بر اساس آیات قرآن کریم و سیره ائمه معصوم(ع)، التزام به تحقق تقریب مذاهب اسلامی دارد.(دانشگاه ادیان و مذاهب در: 5915http://urd.ac.ir/fa/cont/)
92- گنجینه ای غنی از آثار شیخ صدوق در کتابخانه آستان قدس
افزون بر ۲ هزار نسخه نفیس از آثار شیخ صدوق از جمله بیش از ۸۰۰ نسخه خطی و افزون بر ۵۰۰ نسخه چاپ سنگی، اعم از تألیف، ترجمه، شرح و حاشیه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است که قدمت برخی به قرن ششم می رسد. برخی از این نسخه ها تألیف و برخی دیگر ترجمه و شرح و حاشیه بر آثار وی است. از جمله این آثار می توان از «ثواب الأعمال» کتابت سال ۷۰۶ هجری، نسخه عکسی «الأمالی شیخ صدوق» کتابت قرن هفتم، دو نسخه ارزشمند از کتاب «اعتقادات» کتابت سالهای ۸۸۰ و ۸۷۳ قمری، «علل الشرایع» کتابت قرن نهم هجری، «عیون اخبار الرضا علیه السلام» کتابت سال ۸۸۱ قمری، دو نسخه نفیس از کتاب «من لا یحضره الفقیه» به کتابت سالهای ۹۸۷ و ۹۷۱ قمری و همچنین نسخه هایی به کتابت قرن دهم از جمله «خصال»، «توحید»، و «اکمال الدین و اتمام النعمه» نام برد. (23909http://www.lisna.ir/main/)
93- آستانه‌ی تجدد؛ در شرح تنبیه‌الامه و تنزیه الملّه
«آستانه‌ی تجدد؛ در شرح تنبیه‌الامه و تنزیه الملّه» نوشته داود فیرحی، دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تهران منتشر شد. نویسنده در این اثر تلاش می‌کند تا اندیشه مکنون میرزا محمد حسین نائینی را بررسی و به رابطه دین و دموکراسی بپردازد. در بخشی از مقدمه فیرحی بر این کتاب می‌خوانیم: «تنبیه الامه و نویسنده ارجمندش نماد مکتبی فقهی-سیاسی شد که بیان دینی از آزادی و دموکراسی در مذهب شیعه فراهم می‌کرد و یا حداقل مقدمات چنین مهمی را تدارک می‌دید. به همین دلیل است که تنبیه‌الامه در مرکز مناقشات معاصر ما، درباره استبداد و مردم‌سالاری از یک‌سو، و نوگرایی مذهبی و سکولار از سوی دیگر نشسته و در این چهار سوق، همزمان مورد توجه علاقه‌مندان به مذهب،سیاست،تاریخ و ملیت قرار گرفت و جاذبه و دافعه پردامنه‌ای برانگیخت.» فیرحی در این کتاب ابتدا به زندگی نائینی پرداخته و در ادامه تقریظات آیات عظام محمد کاظم خراسانی و ملاعبدالله مازندرانی بر کتاب «تنبیه الامه» را در دسترس خوانندگان قرار داده است. «ماهیت حکومت» عنوان فصل نخست «آستانه تجدد» است. در این فصل اصل محدود بودن حکومت و درجه محدودیت حکومت بررسی و پیش‌روی خواننده قرار گرفته است. «وجوب تحدید حکومت در عصر غیبت»، عنوان فصل دوم از این کتاب است. در این فصل مباحثی با عناوین «وجوب نهی از منکر»، «نیابت فقها در عصر غیبت» و «لزوم تحدید غصب و مشروط کردن حکومت» از سوی فیرحی طرح و مورد واکاوی قرار گرفته است. کتاب حاضر، با بررسی «مشروطه و تحدید حکومت» در فصل سوم ادامه یافته است. حقیقت حکومت اسلامی، شورا در قرآن، نظارت مجلس بر قوه مجریه از جمله مباحث این اثر در فصل سوم است. «شُبهه‌ها و پاسخ‌ها» عنوان فصل چهارم «آستانه تجدد» است. علاقه‌مندان در این فصل می‌توانند مباحثی درباره مغاطله درباره آزادی، مساوات و تعریف بدعت را از نظر بگذرانند. «مشروعیت و شرایط مداخله مجلس» عنوان فصل پایانی این اثر است. نویسنده در این فصل اجتهاد در سیاست، غیرت دینی و ملی، تطبیق دخل و خرج مملکت را بررسی کرده است. «آستانه‌ی تجدد؛ در شرح تنبیه‌الامة و تنزیه الملّة» توسط نشر نی و در 611 صفحه منتشر شده است.(خبرگزاری کتاب در: 236535http://www.ibna.ir/fa/doc/book)
94- عرفان علوی از منظر نهج‌البلاغه
نخستین چاپ کتاب «سیر و سلوک یا عرفان علوی از منظر نهج‌البلاغه» به قلم علی رهبر از سوی انتشارات بنیاد بعثت با همکاری موسسه نهج‌البلاغه منتشر شد. «معرفت معرفت»، «عرفان و توحید»، «معرفت خویشتن خویش»، «معرفت؛ استعدادهای سلوک»، «معرفت راه»، «عرفان و راهنما»، «عقل و فکر، دل و ذکر»، «یقظه (بیداری)»، «صبوری»، «توکل»، «مراقبت»، «ریاضت»، «محاسبه»، «رضا و تسلیم» و «عشق و فناء» 15 درس این کتاب را تشکیل می‌دهند. به بیان نویسنده، این کتاب قدمی و قلمی در معرفی بخشی از اندیشه‌های عرفان عملی امام علی (ع)، برگرفته از نهج‌البلاغه است. در بخشی از مقدمه کتاب آمده است: «گنجینه عرفان ناب و برگرفته از زلال و دانش به حق متصل نبوی؛ در قالب کلام و سیره علوی، قرن‌ها است که در اختیار ما است. اما دست حاجت به سوی این و آن دراز کرده‌ایم و گاه به غلط، تصوف و عرفان را مترادف می‌گیریم و فلان را پدر عرفان نظری می‌نامیم، در حالی که همه آنها گدایان یک جمله عرفانی مولای عارفان حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب (ع) هستند». (خبرگزاری کتاب در: 236817/http://www.ibna.ir/fa/doc/book)
95- فرهنگ سوگ شیعی
دانشنامه تخصصی آیین عزاداری با عنوان «فرهنگ سوگ شیعی» منتشر شد. این دانشنامه تلاشی میان‌رشته‌ای و گروهی در راستای شناخت و معرفی روشمند و علمی آیین‌ها و رسوم عزاداری و مقولات مرتبط با آنها است. ویراست یکم این دانشنامه ۲۳۷ مقاله (۲۸ مقاله ارجاعی) را شامل می‌شود که توسط ۴۳ نویسنده نگاشته شده‌اند. مدیریت این پروژه و سرویراستاری آن را محسن‌حسام مظاهری برعهده دارد. تمرکز اصلی این دانشنامه، بر شناخت مقوله‌ی عزاداری مذهبی شیعیان در کشورهای مختلف (با تأکید ویژه بر ایران) است و موضوعاتی که مستقیم یا با واسطه به این مقوله مرتبط می‌شوند. مداخل این دانشنامه ۱۰ گروه موضوعی اعم از مفاهیم و اصطلاحات، آثار مکتوب، اشخاص، آیین‌ها، آداب و رسوم، واحدهای جغرافیایی، اماکن، اشیا، زمان‌ها، سازمان‌ها و دوره‌های تاریخی و دولت‌ها را شامل می‌شود. «فرهنگ سوگ شیعی» یک پروژه‌ی پژوهشی مستمر است که طبق برنامه قرار است در بازه‌های پنج‌ساله و در قالب ویراست‌های پیاپی، روزآمد و تکمیل شود. به‌جهت پویایی موضوع این دانشنامه، در هر ویراست علاوه‌بر افزودن مقالات جدید، مقالات ویراست‌های قبلی نیز درصورت نیاز بازنگری و ویرایش خواهد شد. چاپ نخست ویراست یکم این دانشنامه توسط انتشارات خیمه در ۶۷۲ صفحه منتشر شده است. (3608671/http://www.mehrnews.com/news) 96- بحثی هایی درباره دعای ندبه و زیارت عاشوراء استاد حسن انصاری در سلسله مباحثی در زمینه زیارت نامه ها و متن های ادعیه شیعی مباحثی را در زمینه دعای ندبه و زیارت عاشوراء به رشته تحریر در آورده است. در قسمت اول این مجموعه که «بحثی درباره دعای ندبه» نام دارد آمده است: « اصولا شرح و تفسیر نویسی بر دعای ندبه سنتی است کم و بیش جدید در میان شیعه و این امر البته در مورد اصل اهتمام و شهرت این دعا نیز در میان شیعیان صادق است ... اصلا این متن که به عنوان دعای ندبه مشهور است، از سده ششم قمری به بعد در میان شماری از شیعیان از شهرتی برخوردار بوده و خاصه ابن طاووس در شهرت بخشی بدان اهتمام ورزیده بوده است. بدین ترتیب اصل این متن در کتابهای حدیثی و یا ادبیات غیبت متعلق به دوران عصر غیبت صغری و اوائل دوران غیبت کبری که از پیش از سده ششم قمری در دست است، نقل نشده و نخستین بار در کتاب المزار ابن المشهدی این متن ارائه شده و بعدا از طریق ابن طاووس از شهرت بیشتری برخوردار شده است ... ابن المشهدی که ظاهرا منبع نقل ابن طاووس هم بوده، خود واسطه ای را در نقل این دعا نام می برد که او از عالمان امامی در اوائل سده پنجم قمری بوده است، به نام ابو الفرج محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قرّه القنائی الکاتب که این متن را روایت کرده بوده است ... ابن أبی قرّة البته دعای ندبه را خود به نقل از کتابی از ابو جعفر محمد بن الحسین بن سفیان البزوفری نقل می کرده است؛ کتابی که محتملا در زمینه غیبت بوده و البته احادیثی به نقل از او در زمینه غیبت در اختیار است و کاملا پیداست که وی به این دست احادیث دلبستگی داشته است ... متأسفانه نقل ابن المشهدی اجازه نمی دهد بدانیم منبع و سند بزوفری در نقل روایت دعای ندبه چه بوده است؛ اما ظاهرا این متن در زمان بزوفری، یعنی در نیمه سده چهارم از شهرت برخوردار بوده و او نیازی به ذکر منبع خود نمی دیده است. محتملا این متن بدون انتساب به امامان در جامعه امامیه عصر غیبت صغرا شهرت داشته و شاید خود بزوفری هم در روایت و رواج آن و شاید حتی تنظیم و پیشنهاد آن نقشی مهم داشته است. اینکه در آثار دوران آغازین غیبت و نیز در آثار شیخ مفید و شیخ طوسی متن این دعا نقل نشده (گو اینکه بزوفری را می شناخته اند و دست کم با برخی روایات و دفاتر حدیثی او آشنا بوده اند)، دلیلی بر عدم اصالت متن نیست، بلکه از این دست متون محتملا در آن دوران نمونه های دیگری هم بوده و شاید به دلیل شهرت متن در میان عامه شیعه نیازی به ثبت آن در کتابها نبوده است ... دعای ندبه را منتسب به امام صادق می دانند، که البته انتسابی است بی دلیل. اما در مورد اینکه متن این دعا انشای امام غائب است ظاهرا به عبارتی از بزوفری استناد شده که در آن این دعا را "دعاء للصاحب" خوانده است، در حالی که مقصود دعا برای آن حضرت است و نه انشای امام غائب ... به هر حال برخی از عالمان امامیه اصرار داشته اند که متن دعای ندبه را متنی مأثور از امامان قلمداد نمایند، و برخی دیگر آن را متنی متعلق به حلقه وکلا و نائبان اربعه و خاصه در دوران غیبت صغرای حضرت دانسته اند. ما طبعا بر اساس اسناد موجود نمی توانیم به روشنی در این باره ابراز نظر قطعی کنیم، اما از ظواهر این متن و صرفا از نقطه نظر تحلیل تاریخی می توان گفت که این متن در شکل فعلی آن متنی است که ظاهرا حال و هوای عصر آغازین غیبت را تداعی می کند و انتساب آن به امامان دوران پیش از غیبت ظاهرا باید منتفی تلقی شود، گو اینکه همین بررسی نشان می دهد که این متن باید ریشه در متنهایی داشته باشد که متعلق به دوران کهنتری بوده که عقاید شیعیان نسبت به ظهور قائم و غیبت او را تداعی می کرده است ... این متن خالی از هرگونه گرایشات غالیانه گروههایی از شیعیان در آن دوران است و این نشان می دهد که این متن ویژگی وحدت بخش و اجماعی در میان شیعیان امامی داشته و تحریر نهایی آن با همین هدف صورت پذیرفته است. مرکزیت نهاد وکالت و شیعیان وابسته به این نهاد در بغداد سده چهارم قمری به طور کلی گرایش به اعتدال در تفکر شیعی را نمایندگی می کردند و این مسئله با اسناد دیگری که در دست هست، کاملا قابل تأیید است. انصاری در قسمت دوم این مبحث و در مطلبی تحت عنوان «اندر اصالت متن زیارت عاشوراء» نیز می نویسد: «درباره متن و سند زیارت موسوم به زیارت عاشوراء واصالت آن تاکنون بحثهایی در میان عالمان شیعی مطرح بوده است. علاوه بر جایگاه معنوی این متن زیارتی و تجربه های شخصی مؤمنان که در کتابها و در سنت شیعی معمولا نقل می شود، این متن از نقطه نظر تاریخی اهمیت فوق العاده ای دارد ... در سنت شیعی این زیارت اصلا به نقل از امام باقر(ع) روایت شده است و من در این یادداشت صرفا می خواهم نشان دهم که از لحاظ نقد درونی این متن هم می توان صحت انتساب آن را به دوران پایان عصر امویان معاینه نشان داد ... در متن این زیارت هیچگونه مطالب غیر متناسب با زمان انتشار آن دیده نمی شود. آنچه درباره امامان و خاندان اهل بیت(ع) در این متن ارائه شده با عقاید موجود در دوران پایانی عصر امویان سازگار است و از مطالب متحولتر دورانهای بعدی در آن خبری نیست ... فضای "ولایت" و "برائت"ی که در متن زیارتنامه دیده می شود، نیز با فضای عمومی نیمه اول سده دوم قمری سازگاری دارد و این امر بر کسانی که تاریخ فرقه های مذهبی در این دوران را مطالعه کرده اند، پوشیده نیست ... در تمام این متن بر برائت جویی از امویان تأکید شده، امری که به وضوح در جریانهای شیعی در دوران پایانی امویان گسترش یافته بود و در حقیقت تشیع طیفی وسیع از مخالفان با امویان را تشکیل می داد که در عین حال به اهل بیت پیامبر ابراز وفاداری می کردند ... در این متن نام شماری از دشمنان اهل بیت می رود که کاملا نشانگر آن است که این متن در دورانی ارائه شده که این نام ها هنوز برای مخاطبان شناخته بوده اند؛ تأکید بر آل زیاد و یا شمر و عمر سعد در متنی که در دوران پایانی امویان ارائه شده، کاملا طبیعی است و نشانگر احساس عمومی شیعیان درباره ظلم و جفایی است که از سوی امویان و تک تک ایادی و عوامل آنان در حق اهل بیت(ع) اعمال شده است ... در این متن که متنی تبلیغی و مبارزاتی است بر تهییج احساسات علوی و ضد اموی با تکرار عباراتی که کاملا جنبه عاطفی دارد و بسیار تأثیر گذار است، تأکید می رود. بنابراین این متن کاملا جنبه انقلابی داشته و در چارچوب فضای اواخر دوران اموی و گرایشات انقلابی و احساسات علوی/ شیعی و ضد اموی قابل درک است ... نکته بعد در ارتباط با فضایی که در متن زیارت عاشوراء با آن روبرو می شویم، مسئله انتظار و امید بردن برای قیام شخصی است از "اهل بیت محمد" برای طلب انتقام و مقابله با دشمنان اهل بیت؛ دشمنانی که اهل بیت را از "مراتب" ایشان باز داشته اند ... حتی اگر فرض کنیم که این متن از امام هم نباشد، به نظر می رسد که از نقطه نظر صرف تاریخی هم می توان گفت که متن زیارت عاشوراء از متون تبلیغی شیعی دوران پایانی حکومت امویان است که محتملا به صورت مرامنامه و متنی تبلیغی و سری میان شیعیان از میان برخی طیفها دست به دست می شده و از دیر باز به عنوان متنی شیعی قرائت می شده است. این متن البته بعدا در میان متون شیعه امامی حفظ شد اما روشن است که استناد این متون متأخرتر بر اصول و متون کهنه تری است که به مدت بیش از دویست سال در میان شیعیان تداول داشته و در نهایت در کتابهای "مصنف" روایت و ثبت و تدوین شده است. (جهت مشاهده متن کامل این دو یادداشت ر.ک:« از رهگذر ایام؛ یادداشت های روزانه حسن انصاری در: 2753 و 2751 /http://ayyam.kateban.com/post )
97- انتشار کتاب «آئینه حق نما»
کتاب «آئینه حق نما» در شرح احوال و زندگانی سید دلدار علی( ۱۲۳۵ ق )، از عالمان شیعه هند، است. این کتاب «مشحون از فوائد گوناگون و مشتمل بر بیان ابعاد مختلف زندگى غفرانمآب از جمله یادکردِ تألیفات و استادان و شاگردان و نحوه برخورد وى با حکومتگران شیعى اَوَدْ و نیز شیوه برخورد او با معارضان» توصیف شده است.(ر.ک: code=3&4576http://al-athar.ir/home/Content?id=)
+
چهارشنبه ۱۹ خرداد ۱۳۹۵ ساعت ۰۹:۵۷
نظر شما