تازه ها و پاره های شیعه شناسی (۴)
تازه ها و پاره های شیعه شناسی (4)
دکتر سیدمسعود شاهمرادی
56- مراسم اربعین در تانزانیا و زنگبار
برپائی مراسم «اربعین» در زنگبار در ردیف سومین یا چهارمین مراسم مشهور اربعین در جهان اسلام- پس از عراق و ایران- به شمار می رود که در نوع خود منحصر به فرد و نمادین است. کاربرد اصطلاح فارسی «چهلم» نشان می دهد که بانیان این مراسم در قاره آفریقا و بلاد زنج ایرانیانی بوده‌اند که به مناطق شرق آفریقا مهاجرت کرده اند و با برپایی مراسم عزاداری در اربعین سالار شهیدان، اقدام بـه تـرویـج مـذهـب تشیع در این سرزمین نموده اند. شیعیان منطقه شرق آفریقا با برگزاری منسجم مراسم عاشورا در دارالسلام (تانزانیا)، خود را آماده برگزاری مراسم چهلم (اربعین) در زنگبار می نمایند و این مراسم هر ساله در اربعین حسینی با شکوه خاصی به مدت سه روز در زنگبار برگزار می شود. تحقیقات میدانی انجام شده نشان می دهد که در دو سده اخیر ایرانیان و علمای ایرانی مقیم بلاد زنج که بیشترین جمعیت شیعه و قدرتمندترین تشکیلات مالی شیعیان در آفریقا به حساب می آمدند، با برگزاری مراسم عزاداری و سینه زنی در کشور زنگبار، نقش مهمی در ترویج فرهنگ تشیع و دعوت مردم بومی به این مذهب داشته اند. وجود اماکنی همچون تعزیه خانه حسینی، چایخانه و اشعار فارسی در نوحه های عزاداری و سبک سینه زنی بوشهری در میان عزاداران، نشان از تأثیر گسترده شیوه عزاداری ایرانیان در این خطه از جهان دارد. شیعیان هندی تباری که در سال های 1940 میلادی در زنگبار به دنیا آمدند و تعداد زیادی از آنها در سال های منتهی به دهه 70 میلادی بـه دلـیـل تغییر حکومت و فشار سیاسی بر شیعیان، مجبور به ترک این کشور و مهاجرت به کشورهای اطراف شدند؛ هر ساله در سنتی قدیمی با شرکت در مراسم چهلم، یاد پیشینیان و اجداد خود را زنده نگه داشته و با انتقال این سنت به فرزندان خود، درصدد حفظ هویت مذهبی و فرهنگی خود برآمده اند. رسومی همچون دادن شربت و پختن حلیم در روز اربعین، از سنت های ایرانی می باشد که با رسوم شیعیان هندی از جمله نذر غذاهای هندی و عطرآگین کردن بیرق ها و خروج اسب خونین نمادین به اسم ذوالجنان، با هم مخلوط شده است. حرکت دسته عزاداری شیعیان هندی به سمت ماتم خانه حسینی که نماد همبستگی با دیگر گروه های شیعی و بومیان زنگباری تلقی می شود، از مواردی است که باعث همبستگی گروه های شیعی در زنگبار و دعوت مردم سواحیلی زبان به آشنایی با قیام امام حسین(ع) می گردد. در قرن معاصر حضور مبلغین ایرانی تبار و سفر علماء ایرانی به شرق آفریقا و سکونت در جزیره زنگبار از عوامل غیر قابل انکار تبلیغ آیین تشیع و فرهنگ عاشورا بوده است. در کشور تانزانیا و زنگبار و دیگر کشورها از جمله ماداکاسگار و کومور افرادی وجود دارند که در ایام محرم به زبان فارسی اقدام به نوحه خوانی و روضه خوانی می نمایند و درکشور زنگبار هر ساله در ایام محرم و اربعین مراسم سنتی سینه زنی و نوحه خوانی برگزار می شود. یکی از این مراسم، عزاداری موسوم به سینه زنی بوشهری می باشد که اشعاری همچون «علی اصغر زینب ؛ نور چشمهای زینب» وجود دارد. در این مراسم افراد با حلقه زدن و دست انداختن در گردن یکدیگر می چرخند و شیعیان بومی نیز با فراگرفتن این نوع سینه‌زنی، آنرا مدیون ایرانیان می دانند. در کشور تانزانیا و جزیره زنگبار همچنین مکانی به نام حسینیه بحرانی ها وجود دارد که در آن شیعیان عرب تبار بحرینی و عمانی اقدام به عزاداری برای سید الشهداء می نمایند.(نک:کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در:
6http://ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=2128 ) 57- فراخوان مقاله برای فصلنامه علمی- تخصصی آیت بوستان(پژوهش نامه معارف حسینی)
فراخوان مقاله برای فصلنامه ای علمی- تخصصی با نام «آیت بوستان»(پژوهش نامه معارف حسینی) اعلام شده است. در این فراخوان آمده است: «با توجه به اهمیت و تأثیر عاشورا و امام حسین (ع) در جوامع بشری به ویژه جامعه امروز اسلام، جمعی از فرهیختگان صاحب قلم و اندیشمند با نیتی الهی بر آن شدند، که انتشار فصلنامه آیت بوستان-پژوهش نامه اختصاصی معارف حسینی- را با رویکردی علمی و پژوهشی در گام نخست برای مخاطبان داخل کشور و در گام بعدی برای دنیای اسلام و همه بشریت با رویکردی علمی آغاز نمایند». از همه اهالی قلم و نویسندگان اندیشمند درخواست شده مقالات خود را با رویکردی پژوهشی پیرامون ابعاد مختلف معارف حسینی به نشانی الکترونیکی [email protected] ارسال نمایید. شماره نخست این فصلنامه در بهار 95 منتشر خواهد شد.(کتابخانه امام حسین در: http://www.ihlib.ir/component/content/article/8-news/987 )
58- مدخل برگزیده دائره المعارف بزرگ اسلامی؛ «حوزۀ علمیه» یکی از مدخل های برگزیده دائره المعارف بزرگ اسلامی با عنوان «حوزۀ علمیه» ، تألیف احمد پاکتچی، منتشر شده است. این مدخل دارای چهار بخش: مراکز آموزش دینی در سده‌های متقدم هجری، مراکز آموزش دینی در سده‌های میانۀ هجری، حوزه‌های فقاهتی در سده‌های متأخر و آموزش فلسفه در سده‌های متأخراست. از عناوین این مدخل مفاهیم «حوزۀ عِلْمیّه»،«پیشینۀ اصطلاح»،«گذاری بر تاریخ حوزه»،«مراکز آموزش دینی در سده‌های متقدم هجری»،«حوزه‌های ایران»،«حوزه‌های عراق»،«حوزه‌های شام و بحرین» هستند. در قسمت مربوط به آموزش فلسفه نیز به حوزه های فلسفی اصفهان، قم، تهران، نجف و کربلا و حوزه‌های دوره‌ای(شیراز، قزوین، تبریز، کاشان و سبزوار) اشاره شده است. (جهت اطلاع بیشتر رجوع کنید به مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی در: http://www.cgie.org.ir/ )
59- انتشار کتاب «بقیع در بستر تاریخ»
«بقیع در بستر تاریخ» عنوان کتابی است که به قلم محمدامین پورامینی نوشته شده و حسن سجادی‌ور نیز آن را ترجمه کرده است. «دانستنی‌های بقیع»، «بوستان بقیع یا بقیع‌الغرقد»، «پیامبر خدا (ص) و بقیع»، «عترت پیامبر (ص) و بقیع» و «صحابه و بقیع»، «مشاهیر مدفون در بقیع»، «امامان بقیع (ع)»، «فضیلت زیارت امامان بقیع (ع)»، «دیگر دفن شدگان در بقیع»، «اماکن موجود در بقیع»،«وقایع بقیع» و«بقیع در شعر عربی» فصل‌های این کتاب است.کتاب «بقیع در بستر تاریخ» در 352 صفحه در گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت تهیه و توسط نشر مشعر منتشر شده است.(خبرگزاری کتاب در: http://www.ibna.ir/fa/doc/naghli/231573 )
60- مقام‌های حضرت مهدی (عج) در بحرین
در بیشتر مناطق شیعه‌نشین می‌توان مکان‌های متعددی منسوب به حضرت مهدی (عج) سراغ گرفت که مساجد، مقام‌ها و قدمگاه‌های موسوم به نام آن حضرت را شامل می‌گردد. برخی از این مکان‌ها همچون سرداب غیبت در سامرا، مقام حضرت مهدی (عج) در مسجد سهله در کوفه و مسجد جمکران در قم، نزد شیعیان از تقدّس ویژه و شهرت بیشتری برخوردارند. پس از دو کشور ایران و عراق که بیشترین تعداد مکان‌های منسوب به حضرت مهدی (عج) را دربرگرفته است، در کشور «بحرین» نیز چندین جایگاه منسوب به آن حضرت وجود دارد. بیشتر این مکان‌ها عمدتاً به نام‌هایی همچون «خطوه»، «وطیه» یا «قدم» مهدی (عج) شناخته می‌شود و تقریباً همه این تعابیر معادل «قدمگاه» در زبان فارسی است. از مشهورترین مکان‌های منسوب به حضرت مهدی (عج) در بحرین، مسجد «شیخ صبور» در روستای «زنج» نزدیک منامه است که در گذشته در آن جای پایی منسوب به حضرت مهدی (عج) وجود داشته، اما امروزه از بین رفته است. بر اساس باور رایج در میان اهالی، مسجد صبور در پی دیدار یکی از صالحان با امام زمان (عج) و دستور ایشان به آن شخص مبنی بر ساخت این مسجد، ساخته شده است. از دیگر مساجد حاوی قدمگاه امام زمان (عج)، «مسجد القدم» در روستای «کرزکان» در ساحل غربی جزیره بحرین است که درون محراب آن، سنگی حاوی جای پای منسوب به آن حضرت وجود دارد. همچنین در روستای «مقابه»، در شمال بحرین و در حدود ۱۰ کیلومتری منامه، قدمگاه دیگری به نام «مسجد المهدی» یا «مسجد الوطیه» وجود دارد که در دوره اخیر ساختمان جدیدی برای آن ساخته شده بود. در میان مسجد سنگی وجود داشت که حاوی جای پاهایی منسوب به حضرت مهدی (عج) بود. در روستای «ماحوز» نزدیک منامه نیز قدمگاه دیگری برای حضرت مهدی (عج) وجود دارد که شیعیان بحرین ساختمان آن را در دوره اخیر بازسازی کرده بودند. دو قدمگاه اخیر پس از آغاز اعتراضات مردمی بحرین، توسط دولت این کشور تخریب شده اند. گفته می‌شود قدمگاه دیگری نیز منسوب به آن حضرت در روستای کرانه در ساحل شمالی جزیره بحرین وجود داشته که گویا در زیر خاک مدفون شده و در حال حاضر نشانی از آن باقی نمانده است. وجود این تعداد قابل توجه مساجد و قدمگاه‌های حضرت مهدی (عج) در جزیره کوچکی مانند بحرین، نشان از توجه فراوان ساکنان این سرزمین به آن حضرت دارد و در واقع باید فلسفه پیدایش این مکان‌ها را ـ قبل از هر چیز و در درجه اول ـ علاقه ویژه جامعه شیعه بحرین به امام غائب و منتظر خود دانست.(نک: زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=677 )
61- انتشار نشریه «بقیع نامه»
نخستین شماره دو فصلنامه پژوهشی و اطلاع رسانی «بقیع نامه» منتشر شد. این نشریه، که در حوزه‌ای تخصصی که کمتر کار پژوهشی در آن انجام شده، منتشر می شود، بدون حمایت هیچ مرکز دولتی یا حوزوی ، ۱۱۰ صفحه به قطع بزرگ (رحلی) ارائه می‌کند. نخستین شماره این نشریه شامل ده بخش ذیل است: آغاز سخن (سر مقاله)، مقاله ،شخصیت شناسی ، ادبیات و هنر، سفرنامه،همایش، اطلاع رسانی ، اسناد ،گزارش کتاب و در آینه تصویر. رایانامه این نشریه چنین است: [email protected]
62- سرنوشت یک روایت ساختگی درباره نهم ربیع
روایتی است در کتاب بحار الأنوار مجلسی که وی آن را از کتاب زوائد الفوائد فرزند ابن طاووس نقل می کند؛ در فضل روز نهم ربیع الأول با این سند: (بحار الأنوار،ج ۹۵ / ص ۳۵۱ – ۳۵۲) این روایت قبل از علامه مجلسی در میان علمای شیعه به وسیله حسن بن سلیمان الحلی در کتاب موسوم به المحتضر نقل شده با این سند: (المحتضر، ص ۸۸ به بعد) روایت فرزند ابن طاووس و حسن بن سلیمان الحلی این اواخر به کتاب جامع احادیث الشیعه مرحوم آقای بروجردی هم راه یافته است.(نک: جامع أحادیث الشیعة ج ۳ / ص ۲۸ – ۲۹) پیش از این دو منبع (یعنی فرزند ابن طاووس در زوائد الفوائد و بعد از او حسن بن سلیمان الحلی)، چنین ادعا شده که شخصی به نام محمد بن جریر الطبری (شاید کسی که او را به غلط نویسنده کتاب مجهول الهویه دلائل الإمامة می شناسند) این روایت را (شاید در بخش آغازین کتاب دلائل الإمامة که امروزه در دست نیست) نقل کرده بوده است. این نقل در الأنوار النعمانیه سید نعمة الله جزائری دیده می شود.(الأنوار النعمانیة، ۱/ ۸۴ به بعد) در چند منبع دیگر نیز این روایت نقل شده است. در تمامی این روایات، اشخاص مجهول الهویه ای این روایت ساختگی را نقل کرده اند. سندها آشفتگی دارد و دائماً تغییر کرده و نامها با تحریفات متعدد نقل می شوند و منبع اصلی روایات معلوم نیست. قرائن مختلفی نشان می دهد که این حدیث در آغاز در منابع نصیریه نقل شده بوده و از آنجا به تدریج وارد منابع امامی شده است. در کتابهای کهن نصیریان معمولا از راویانی احادیثی نقل می شود که یا نام آنان با تحریفات بسیار در نسخه های این کتابها نقل شده و یا اساساً راویانی هستند مجهول که به هیچ روی شاهدی تاریخی بر وجود آنان در اختیار نیست. در روایت مورد گفتگو هم وضع بر همین منوال است. به هر حال روایتی ساختگی در منابع نصیری بعد از مدتی وارد منابع امامیه شده و آن را شاهدی بر تاریخ قتل خلیفه دوم فرض کرده اند.(جهت متن کامل این یدداشت نک: از رهگذر ایام،یادداشت های روزانه حسن انصاری در: http://ayyam.kateban.com/post/2648 )
63- انتشار «مسند الفضل بن شاذان النیسابوری»
کتاب «مسند الفضل بن شاذان النیسابوری» به تازگی از سوی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی به زبان عربی منتشر شده است. این کتاب موضوعاتی همچون عقاید، فروع، اخلاق، رجال و ... که از فضل بن شاذان نقل شده را روایات می کند. این اثر در 3 جلد سامان یافته است. ابو محمد فضل بن شاذان بن خلیل ازدی(متوفی سال ۲۶۰ هجری)، فقیه، مفسر و از سران متکلمان شیعه و از یاران نزدیک امام حسن عسکری(ع) بوده است. در این کتاب- که به قلم مهدی بیات مختاری به رشته تحریر در آمده - احادیث و روایاتی از شخصیت هایی که در قرن سوم هجری می زیسته اند، همچون عبدالله بن عمر بن خطاب، ابو موسی اشعری، حاتم طایی، ابو عبدالرحمان، ابو یقضان، ام هانی بنت ابی طالب و... آورده شده است.
64- انتشار «دانشنامه بقیع شریف»
دانشنامه بقیع شریف توسط محمد نوری و همکارانشان در حدود دو سال کار فشرده و پیوسته تهیه شده و توسط نشر صحیفه خرد در قم منتشر شده است. به همراه این کتاب، لوح فشرده ای شامل مدارک و برخی از متون درباره بقیع در 1050 صفحه، 445 قطعه تصویر از بقیع و یک فیلم مستند درباره بقیع آمده است. این دانشنامه، بقیع را ذیل صدها مدخل معرفی کرده و اسناد و مدارک تحولات را هم تا جایی که امکان داشته، معرفی کرده است. این دانشنامه شامل مواردی نظیر تاریخ، جغرافیا، ادبیات، بقیع پژوهی، اسناد و مدارک،کتابشناسی، نسخه شناسی، مقاله شناسی، پایان‌نامه شناسی، مرجع نگاری، متون و اسناد دیپلماتیک و سفرنامه است. 65- چاپ پنجم کتاب «فلسفه امامت» کتاب «فلسفه امامت» با رویکرد فلسفی و عرفانی اثر دکتر سید یحیی یثربی، به چاپ پنجم خود رسید. این اثر از دو بخش کلی تشکیل شده است، که هریک از این بخش ها به دو قسمت تقسیم می شود و هر قسمت شامل چند فصل می باشد. مباحث مربوط به فلسفه امامت و شبهات در این زمینه و ویژگی‌های امام در این کتاب تشریح شده است.
66- نشست مقدماتی کنگره بین المللی سیّد مرتضی علم الهدی
نشست مقدماتی کنگره بین المللی سیّد مرتضی علم الهدی در هفدهم دی 1394، در سالن همایش دارالحدیث قم برگزار گردید. بر اساس اعلام دبیر علمی کنگره سید مرتضی علم الهدی، تصحیح تمامی آثار سیّد مرتضی بر اساس قواعد و استانداردهای تصحیح متون از برنامه های این همایش است که بر مبنای آن مجموعه آثار علم الهدی در 35 جلد همراه نمایه‌ها و اعراب گذاری آنها، منتشر خواهد شد. سخنرانان این نشست مقدماتی آیتالله رضا استادی، رسول جعفریان، صدرایی خوئی و سیّد حسن اسلامی بودند.(جهت اطلاعات بیشتر رجوع کنید به «بساتین» در: http://www.manuscripts.ir/ar/component/content/article/89-news) 67- نسخه خطی شرح زیارت عاشورا نسخه خطی شرح زیارت عاشورا تألیف مفید بن محمد نبی الشیرازی (1251 - 1325 ق.) توسط محمدحسین درایتی تحقیق و تصحیح شده است. این کتاب در 860 صفحه توسط پژوهشکده باقرالعلوم(ع) منتشر شده است.
68- نسخه های خطی زیارت عاشورا در کتابخانه آستان قدس
نسخه‌های خطی و چاپ سنگی متعددی از زیارت‌نامه عاشورا و شرح و تفسیر و ترجمه آن در قالب بیش از ۱۸۰ نسخه در گنجینه کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که بیشتر این نسخه‌ها به دلیل اینکه به شیوه هنرمندانه‌ای تذهیب و یا به دستخط خوشنویسانی ممتاز کتابت شده، از نفاست زیادی برخوردار است. از جمله این آثار می توان به نسخه‌ای از زیارت عاشورا اشاره کرد که به خط ناخنی به حالت برجسته و فرورفته با ناخن کتابت شده است. نسخه‌ای دیگر با تزیینات هنری برجسته و در قطع طوماری است که در دوره قاجار کتابت شده است. ترجمه‌های متعدد از زیارت عاشورا نیز در این مکان وجود دارد که از جمله آنها ترجمه «مزار» شهید اول از «علی بن حسین کربلائی» در موضوع زیارت‌نامه‌ها با جلد روغنی است که به خط نسخ ممتاز میرزا احمد نیریزی خوشنویس مشهور قرن ۱۲ و با ترجمه به نستعلیق در سال ۱۱۰۸ قمری کتابت شده است. آثار زیادی با موضوعات مختلف که بخشی از آن به زیارت عاشورا اختصاص یافته است نیز در این گنجینه موجود است از جمله این آثار «زادالمعاد» علامه مجلسی، «مصباح المتهجّد» از محمد بن حسن شیخ طوسی و «انیس الصالحین» تألیف «محمد بن ابی الحسن موسوی مشهدی است. نسخه‌های متعددی از شرح زیارت عاشورا نیز در این گنجینه وجود دارد.
دکتر سیدمسعود شاهمرادی
56- مراسم اربعین در تانزانیا و زنگبار
برپائی مراسم «اربعین» در زنگبار در ردیف سومین یا چهارمین مراسم مشهور اربعین در جهان اسلام- پس از عراق و ایران- به شمار می رود که در نوع خود منحصر به فرد و نمادین است. کاربرد اصطلاح فارسی «چهلم» نشان می دهد که بانیان این مراسم در قاره آفریقا و بلاد زنج ایرانیانی بوده‌اند که به مناطق شرق آفریقا مهاجرت کرده اند و با برپایی مراسم عزاداری در اربعین سالار شهیدان، اقدام بـه تـرویـج مـذهـب تشیع در این سرزمین نموده اند. شیعیان منطقه شرق آفریقا با برگزاری منسجم مراسم عاشورا در دارالسلام (تانزانیا)، خود را آماده برگزاری مراسم چهلم (اربعین) در زنگبار می نمایند و این مراسم هر ساله در اربعین حسینی با شکوه خاصی به مدت سه روز در زنگبار برگزار می شود. تحقیقات میدانی انجام شده نشان می دهد که در دو سده اخیر ایرانیان و علمای ایرانی مقیم بلاد زنج که بیشترین جمعیت شیعه و قدرتمندترین تشکیلات مالی شیعیان در آفریقا به حساب می آمدند، با برگزاری مراسم عزاداری و سینه زنی در کشور زنگبار، نقش مهمی در ترویج فرهنگ تشیع و دعوت مردم بومی به این مذهب داشته اند. وجود اماکنی همچون تعزیه خانه حسینی، چایخانه و اشعار فارسی در نوحه های عزاداری و سبک سینه زنی بوشهری در میان عزاداران، نشان از تأثیر گسترده شیوه عزاداری ایرانیان در این خطه از جهان دارد. شیعیان هندی تباری که در سال های 1940 میلادی در زنگبار به دنیا آمدند و تعداد زیادی از آنها در سال های منتهی به دهه 70 میلادی بـه دلـیـل تغییر حکومت و فشار سیاسی بر شیعیان، مجبور به ترک این کشور و مهاجرت به کشورهای اطراف شدند؛ هر ساله در سنتی قدیمی با شرکت در مراسم چهلم، یاد پیشینیان و اجداد خود را زنده نگه داشته و با انتقال این سنت به فرزندان خود، درصدد حفظ هویت مذهبی و فرهنگی خود برآمده اند. رسومی همچون دادن شربت و پختن حلیم در روز اربعین، از سنت های ایرانی می باشد که با رسوم شیعیان هندی از جمله نذر غذاهای هندی و عطرآگین کردن بیرق ها و خروج اسب خونین نمادین به اسم ذوالجنان، با هم مخلوط شده است. حرکت دسته عزاداری شیعیان هندی به سمت ماتم خانه حسینی که نماد همبستگی با دیگر گروه های شیعی و بومیان زنگباری تلقی می شود، از مواردی است که باعث همبستگی گروه های شیعی در زنگبار و دعوت مردم سواحیلی زبان به آشنایی با قیام امام حسین(ع) می گردد. در قرن معاصر حضور مبلغین ایرانی تبار و سفر علماء ایرانی به شرق آفریقا و سکونت در جزیره زنگبار از عوامل غیر قابل انکار تبلیغ آیین تشیع و فرهنگ عاشورا بوده است. در کشور تانزانیا و زنگبار و دیگر کشورها از جمله ماداکاسگار و کومور افرادی وجود دارند که در ایام محرم به زبان فارسی اقدام به نوحه خوانی و روضه خوانی می نمایند و درکشور زنگبار هر ساله در ایام محرم و اربعین مراسم سنتی سینه زنی و نوحه خوانی برگزار می شود. یکی از این مراسم، عزاداری موسوم به سینه زنی بوشهری می باشد که اشعاری همچون «علی اصغر زینب ؛ نور چشمهای زینب» وجود دارد. در این مراسم افراد با حلقه زدن و دست انداختن در گردن یکدیگر می چرخند و شیعیان بومی نیز با فراگرفتن این نوع سینه‌زنی، آنرا مدیون ایرانیان می دانند. در کشور تانزانیا و جزیره زنگبار همچنین مکانی به نام حسینیه بحرانی ها وجود دارد که در آن شیعیان عرب تبار بحرینی و عمانی اقدام به عزاداری برای سید الشهداء می نمایند.(نک:کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در:
6http://ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=2128 ) 57- فراخوان مقاله برای فصلنامه علمی- تخصصی آیت بوستان(پژوهش نامه معارف حسینی)
فراخوان مقاله برای فصلنامه ای علمی- تخصصی با نام «آیت بوستان»(پژوهش نامه معارف حسینی) اعلام شده است. در این فراخوان آمده است: «با توجه به اهمیت و تأثیر عاشورا و امام حسین (ع) در جوامع بشری به ویژه جامعه امروز اسلام، جمعی از فرهیختگان صاحب قلم و اندیشمند با نیتی الهی بر آن شدند، که انتشار فصلنامه آیت بوستان-پژوهش نامه اختصاصی معارف حسینی- را با رویکردی علمی و پژوهشی در گام نخست برای مخاطبان داخل کشور و در گام بعدی برای دنیای اسلام و همه بشریت با رویکردی علمی آغاز نمایند». از همه اهالی قلم و نویسندگان اندیشمند درخواست شده مقالات خود را با رویکردی پژوهشی پیرامون ابعاد مختلف معارف حسینی به نشانی الکترونیکی [email protected] ارسال نمایید. شماره نخست این فصلنامه در بهار 95 منتشر خواهد شد.(کتابخانه امام حسین در: http://www.ihlib.ir/component/content/article/8-news/987 )
58- مدخل برگزیده دائره المعارف بزرگ اسلامی؛ «حوزۀ علمیه» یکی از مدخل های برگزیده دائره المعارف بزرگ اسلامی با عنوان «حوزۀ علمیه» ، تألیف احمد پاکتچی، منتشر شده است. این مدخل دارای چهار بخش: مراکز آموزش دینی در سده‌های متقدم هجری، مراکز آموزش دینی در سده‌های میانۀ هجری، حوزه‌های فقاهتی در سده‌های متأخر و آموزش فلسفه در سده‌های متأخراست. از عناوین این مدخل مفاهیم «حوزۀ عِلْمیّه»،«پیشینۀ اصطلاح»،«گذاری بر تاریخ حوزه»،«مراکز آموزش دینی در سده‌های متقدم هجری»،«حوزه‌های ایران»،«حوزه‌های عراق»،«حوزه‌های شام و بحرین» هستند. در قسمت مربوط به آموزش فلسفه نیز به حوزه های فلسفی اصفهان، قم، تهران، نجف و کربلا و حوزه‌های دوره‌ای(شیراز، قزوین، تبریز، کاشان و سبزوار) اشاره شده است. (جهت اطلاع بیشتر رجوع کنید به مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی در: http://www.cgie.org.ir/ )
59- انتشار کتاب «بقیع در بستر تاریخ»
«بقیع در بستر تاریخ» عنوان کتابی است که به قلم محمدامین پورامینی نوشته شده و حسن سجادی‌ور نیز آن را ترجمه کرده است. «دانستنی‌های بقیع»، «بوستان بقیع یا بقیع‌الغرقد»، «پیامبر خدا (ص) و بقیع»، «عترت پیامبر (ص) و بقیع» و «صحابه و بقیع»، «مشاهیر مدفون در بقیع»، «امامان بقیع (ع)»، «فضیلت زیارت امامان بقیع (ع)»، «دیگر دفن شدگان در بقیع»، «اماکن موجود در بقیع»،«وقایع بقیع» و«بقیع در شعر عربی» فصل‌های این کتاب است.کتاب «بقیع در بستر تاریخ» در 352 صفحه در گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت تهیه و توسط نشر مشعر منتشر شده است.(خبرگزاری کتاب در: http://www.ibna.ir/fa/doc/naghli/231573 )
60- مقام‌های حضرت مهدی (عج) در بحرین
در بیشتر مناطق شیعه‌نشین می‌توان مکان‌های متعددی منسوب به حضرت مهدی (عج) سراغ گرفت که مساجد، مقام‌ها و قدمگاه‌های موسوم به نام آن حضرت را شامل می‌گردد. برخی از این مکان‌ها همچون سرداب غیبت در سامرا، مقام حضرت مهدی (عج) در مسجد سهله در کوفه و مسجد جمکران در قم، نزد شیعیان از تقدّس ویژه و شهرت بیشتری برخوردارند. پس از دو کشور ایران و عراق که بیشترین تعداد مکان‌های منسوب به حضرت مهدی (عج) را دربرگرفته است، در کشور «بحرین» نیز چندین جایگاه منسوب به آن حضرت وجود دارد. بیشتر این مکان‌ها عمدتاً به نام‌هایی همچون «خطوه»، «وطیه» یا «قدم» مهدی (عج) شناخته می‌شود و تقریباً همه این تعابیر معادل «قدمگاه» در زبان فارسی است. از مشهورترین مکان‌های منسوب به حضرت مهدی (عج) در بحرین، مسجد «شیخ صبور» در روستای «زنج» نزدیک منامه است که در گذشته در آن جای پایی منسوب به حضرت مهدی (عج) وجود داشته، اما امروزه از بین رفته است. بر اساس باور رایج در میان اهالی، مسجد صبور در پی دیدار یکی از صالحان با امام زمان (عج) و دستور ایشان به آن شخص مبنی بر ساخت این مسجد، ساخته شده است. از دیگر مساجد حاوی قدمگاه امام زمان (عج)، «مسجد القدم» در روستای «کرزکان» در ساحل غربی جزیره بحرین است که درون محراب آن، سنگی حاوی جای پای منسوب به آن حضرت وجود دارد. همچنین در روستای «مقابه»، در شمال بحرین و در حدود ۱۰ کیلومتری منامه، قدمگاه دیگری به نام «مسجد المهدی» یا «مسجد الوطیه» وجود دارد که در دوره اخیر ساختمان جدیدی برای آن ساخته شده بود. در میان مسجد سنگی وجود داشت که حاوی جای پاهایی منسوب به حضرت مهدی (عج) بود. در روستای «ماحوز» نزدیک منامه نیز قدمگاه دیگری برای حضرت مهدی (عج) وجود دارد که شیعیان بحرین ساختمان آن را در دوره اخیر بازسازی کرده بودند. دو قدمگاه اخیر پس از آغاز اعتراضات مردمی بحرین، توسط دولت این کشور تخریب شده اند. گفته می‌شود قدمگاه دیگری نیز منسوب به آن حضرت در روستای کرانه در ساحل شمالی جزیره بحرین وجود داشته که گویا در زیر خاک مدفون شده و در حال حاضر نشانی از آن باقی نمانده است. وجود این تعداد قابل توجه مساجد و قدمگاه‌های حضرت مهدی (عج) در جزیره کوچکی مانند بحرین، نشان از توجه فراوان ساکنان این سرزمین به آن حضرت دارد و در واقع باید فلسفه پیدایش این مکان‌ها را ـ قبل از هر چیز و در درجه اول ـ علاقه ویژه جامعه شیعه بحرین به امام غائب و منتظر خود دانست.(نک: زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=677 )
61- انتشار نشریه «بقیع نامه»
نخستین شماره دو فصلنامه پژوهشی و اطلاع رسانی «بقیع نامه» منتشر شد. این نشریه، که در حوزه‌ای تخصصی که کمتر کار پژوهشی در آن انجام شده، منتشر می شود، بدون حمایت هیچ مرکز دولتی یا حوزوی ، ۱۱۰ صفحه به قطع بزرگ (رحلی) ارائه می‌کند. نخستین شماره این نشریه شامل ده بخش ذیل است: آغاز سخن (سر مقاله)، مقاله ،شخصیت شناسی ، ادبیات و هنر، سفرنامه،همایش، اطلاع رسانی ، اسناد ،گزارش کتاب و در آینه تصویر. رایانامه این نشریه چنین است: [email protected]
62- سرنوشت یک روایت ساختگی درباره نهم ربیع
روایتی است در کتاب بحار الأنوار مجلسی که وی آن را از کتاب زوائد الفوائد فرزند ابن طاووس نقل می کند؛ در فضل روز نهم ربیع الأول با این سند: (بحار الأنوار،ج ۹۵ / ص ۳۵۱ – ۳۵۲) این روایت قبل از علامه مجلسی در میان علمای شیعه به وسیله حسن بن سلیمان الحلی در کتاب موسوم به المحتضر نقل شده با این سند: (المحتضر، ص ۸۸ به بعد) روایت فرزند ابن طاووس و حسن بن سلیمان الحلی این اواخر به کتاب جامع احادیث الشیعه مرحوم آقای بروجردی هم راه یافته است.(نک: جامع أحادیث الشیعة ج ۳ / ص ۲۸ – ۲۹) پیش از این دو منبع (یعنی فرزند ابن طاووس در زوائد الفوائد و بعد از او حسن بن سلیمان الحلی)، چنین ادعا شده که شخصی به نام محمد بن جریر الطبری (شاید کسی که او را به غلط نویسنده کتاب مجهول الهویه دلائل الإمامة می شناسند) این روایت را (شاید در بخش آغازین کتاب دلائل الإمامة که امروزه در دست نیست) نقل کرده بوده است. این نقل در الأنوار النعمانیه سید نعمة الله جزائری دیده می شود.(الأنوار النعمانیة، ۱/ ۸۴ به بعد) در چند منبع دیگر نیز این روایت نقل شده است. در تمامی این روایات، اشخاص مجهول الهویه ای این روایت ساختگی را نقل کرده اند. سندها آشفتگی دارد و دائماً تغییر کرده و نامها با تحریفات متعدد نقل می شوند و منبع اصلی روایات معلوم نیست. قرائن مختلفی نشان می دهد که این حدیث در آغاز در منابع نصیریه نقل شده بوده و از آنجا به تدریج وارد منابع امامی شده است. در کتابهای کهن نصیریان معمولا از راویانی احادیثی نقل می شود که یا نام آنان با تحریفات بسیار در نسخه های این کتابها نقل شده و یا اساساً راویانی هستند مجهول که به هیچ روی شاهدی تاریخی بر وجود آنان در اختیار نیست. در روایت مورد گفتگو هم وضع بر همین منوال است. به هر حال روایتی ساختگی در منابع نصیری بعد از مدتی وارد منابع امامیه شده و آن را شاهدی بر تاریخ قتل خلیفه دوم فرض کرده اند.(جهت متن کامل این یدداشت نک: از رهگذر ایام،یادداشت های روزانه حسن انصاری در: http://ayyam.kateban.com/post/2648 )
63- انتشار «مسند الفضل بن شاذان النیسابوری»
کتاب «مسند الفضل بن شاذان النیسابوری» به تازگی از سوی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی به زبان عربی منتشر شده است. این کتاب موضوعاتی همچون عقاید، فروع، اخلاق، رجال و ... که از فضل بن شاذان نقل شده را روایات می کند. این اثر در 3 جلد سامان یافته است. ابو محمد فضل بن شاذان بن خلیل ازدی(متوفی سال ۲۶۰ هجری)، فقیه، مفسر و از سران متکلمان شیعه و از یاران نزدیک امام حسن عسکری(ع) بوده است. در این کتاب- که به قلم مهدی بیات مختاری به رشته تحریر در آمده - احادیث و روایاتی از شخصیت هایی که در قرن سوم هجری می زیسته اند، همچون عبدالله بن عمر بن خطاب، ابو موسی اشعری، حاتم طایی، ابو عبدالرحمان، ابو یقضان، ام هانی بنت ابی طالب و... آورده شده است.
64- انتشار «دانشنامه بقیع شریف»
دانشنامه بقیع شریف توسط محمد نوری و همکارانشان در حدود دو سال کار فشرده و پیوسته تهیه شده و توسط نشر صحیفه خرد در قم منتشر شده است. به همراه این کتاب، لوح فشرده ای شامل مدارک و برخی از متون درباره بقیع در 1050 صفحه، 445 قطعه تصویر از بقیع و یک فیلم مستند درباره بقیع آمده است. این دانشنامه، بقیع را ذیل صدها مدخل معرفی کرده و اسناد و مدارک تحولات را هم تا جایی که امکان داشته، معرفی کرده است. این دانشنامه شامل مواردی نظیر تاریخ، جغرافیا، ادبیات، بقیع پژوهی، اسناد و مدارک،کتابشناسی، نسخه شناسی، مقاله شناسی، پایان‌نامه شناسی، مرجع نگاری، متون و اسناد دیپلماتیک و سفرنامه است. 65- چاپ پنجم کتاب «فلسفه امامت» کتاب «فلسفه امامت» با رویکرد فلسفی و عرفانی اثر دکتر سید یحیی یثربی، به چاپ پنجم خود رسید. این اثر از دو بخش کلی تشکیل شده است، که هریک از این بخش ها به دو قسمت تقسیم می شود و هر قسمت شامل چند فصل می باشد. مباحث مربوط به فلسفه امامت و شبهات در این زمینه و ویژگی‌های امام در این کتاب تشریح شده است.
66- نشست مقدماتی کنگره بین المللی سیّد مرتضی علم الهدی
نشست مقدماتی کنگره بین المللی سیّد مرتضی علم الهدی در هفدهم دی 1394، در سالن همایش دارالحدیث قم برگزار گردید. بر اساس اعلام دبیر علمی کنگره سید مرتضی علم الهدی، تصحیح تمامی آثار سیّد مرتضی بر اساس قواعد و استانداردهای تصحیح متون از برنامه های این همایش است که بر مبنای آن مجموعه آثار علم الهدی در 35 جلد همراه نمایه‌ها و اعراب گذاری آنها، منتشر خواهد شد. سخنرانان این نشست مقدماتی آیتالله رضا استادی، رسول جعفریان، صدرایی خوئی و سیّد حسن اسلامی بودند.(جهت اطلاعات بیشتر رجوع کنید به «بساتین» در: http://www.manuscripts.ir/ar/component/content/article/89-news) 67- نسخه خطی شرح زیارت عاشورا نسخه خطی شرح زیارت عاشورا تألیف مفید بن محمد نبی الشیرازی (1251 - 1325 ق.) توسط محمدحسین درایتی تحقیق و تصحیح شده است. این کتاب در 860 صفحه توسط پژوهشکده باقرالعلوم(ع) منتشر شده است.
68- نسخه های خطی زیارت عاشورا در کتابخانه آستان قدس
نسخه‌های خطی و چاپ سنگی متعددی از زیارت‌نامه عاشورا و شرح و تفسیر و ترجمه آن در قالب بیش از ۱۸۰ نسخه در گنجینه کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که بیشتر این نسخه‌ها به دلیل اینکه به شیوه هنرمندانه‌ای تذهیب و یا به دستخط خوشنویسانی ممتاز کتابت شده، از نفاست زیادی برخوردار است. از جمله این آثار می توان به نسخه‌ای از زیارت عاشورا اشاره کرد که به خط ناخنی به حالت برجسته و فرورفته با ناخن کتابت شده است. نسخه‌ای دیگر با تزیینات هنری برجسته و در قطع طوماری است که در دوره قاجار کتابت شده است. ترجمه‌های متعدد از زیارت عاشورا نیز در این مکان وجود دارد که از جمله آنها ترجمه «مزار» شهید اول از «علی بن حسین کربلائی» در موضوع زیارت‌نامه‌ها با جلد روغنی است که به خط نسخ ممتاز میرزا احمد نیریزی خوشنویس مشهور قرن ۱۲ و با ترجمه به نستعلیق در سال ۱۱۰۸ قمری کتابت شده است. آثار زیادی با موضوعات مختلف که بخشی از آن به زیارت عاشورا اختصاص یافته است نیز در این گنجینه موجود است از جمله این آثار «زادالمعاد» علامه مجلسی، «مصباح المتهجّد» از محمد بن حسن شیخ طوسی و «انیس الصالحین» تألیف «محمد بن ابی الحسن موسوی مشهدی است. نسخه‌های متعددی از شرح زیارت عاشورا نیز در این گنجینه وجود دارد.
+
شنبه ۲۶ دی ۱۳۹۴ ساعت ۰۸:۰۷
نظر شما