153- کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع
کتاب «کتابشناسی جامعه‌شناسی تشیع» توسط انتشارات نگاه معاصر روانه بازار نشر شد و در دسترس مخاطبین قرار گرفت. این کتاب، محصول فعالیت جمعی پنجساله گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع با راهبری علمی دکتر سارا شریعتی است. در این کتاب نود و هفت اثر که از زمان ورود صنعت چاپ به ایران تا کنون با رویکرد اجتماعی به بررسی تشیع پرداخته‌اند، مورد نقد و تحلیل قرار گرفته‌اند. در نگارش این کتاب، ۱۶ نفر از اعضای گروه مطالعاتی به همراه سه نویسنده میهمان مشارکت داشته‌اند. کتاب دارای دو مقدمه کلی است: مقدمه تحقیقی اول به قلم دکتر سارا شریعتی با عنوان «مشارکتی در مطالعات اجتماعی و جامعه‌شناختی تشیع» در بیست صفحه به توضیح پیشینه حوزه علوم اجتماعی در مطالعه ادیان در جهان و ایران، تغییر موقعیت دین در نیمه دوم قرن بیستم، تحلیل اجتماعی مسأله دین به مثابه مسأله‌ای غیردینی پرداخته و در نهایت جایگاه «کتابشناسی جامعه‌شناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» را با این زمینه و مسائل تحلیل کرده است. بخش پایانی این مقدمه تفصیلی و تحقیقی، به ارائه برخی از مهمترین یافته‌های این کتابشناسی اختصاص دارد. دومین مقدمه کلی کتاب که در ده صفحه توسط مهدی سلیمانیه و کمال رضوی به نگارش درآمده، با عنوان «چگونه کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع متولد شد؟» به توضیح روند شکل گیری ایده و فعالیت‌های گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع و نگارش این کتاب اختصاص دارد. در این مقدمه ملاک‌های انتخاب نود و هفت کتاب بررسی شده در این اثر و روند گرینش آن‌ها نیز اشاره شده است. کتاب در نه فصل تدوین شده است که منطبق بر نه حوزه پژوهشی ذیل حوزه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع است: عدالت و امامت، تاریخ اجتماعی تشیع، روحانیت و مرجعیت، سیاست و قدرت، هنر، ادبیات و فرهنگ، مناسک (اعیاد و عزاداری‌ها)، عرفان و تصوف، اماکن مذهبی و زیارت و انتظار و مهدویت. هر فصل از فصول نه‌گانه‌، دارای مقدمه‌ای پژوهشی است که توسط یکی از اعضای گروه مطالعاتی به نگارش درآمده و مسائل اساسی برآمده از کتابشناسی آن حوزه خاص را بیان کرده است. در این اثر همچنین علاوه بر بررسی نود و هفت اثر برگزیده، به تفکیک در هر حوزه کتاب‌های دیگری را که با رویکردی کمرنگ‌تر در آن حوزه مطالعاتی در زبان فارسی وجود دارند معرفی شده است. بخش پایانی کتاب به دو پیوست اختصاص دارد: پیوست نخست «فهرست آثار بررسی شده در کتاب‌شناسی» به ترتیب زمانی و تفکیک سال انتشار که خود می‌تواند منبعی ارزشمند جهت تحلیل وضعیت ادبیات این حوزه در هفت دهه گذشته باشد. پیوست دوم، به معرفی اعضای گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع و نویسندگان میهمان مشارکت‌کننده در تألیف این اثر پرداخته‌است. لازم به ذکر است که «پروژه کتابشناسی جامعه‌شناسی تشیع» بدون استفاده از هیچگونه حمایت مالی نهادها یا مراکز تحقیقاتی دولتی یا غیردولتی و صرفاً با مشارکت داوطلبانه اعضای گروه مطالعاتی با راهبری علمی دکتر سارا شریعتی تدوین شده است. این اثر سومین کتاب منتشر شده از مجموعه جامعه شناسی تشیع از سوی انتشارات نگاه معاصر است. این کتاب در ۷۲۶ صفحه، توسط انتشارات نگاه معاصر در فروردین ماه ۱۳۹۶ از سری «جامعه‌شناسی تشیع» در دسترس علاقمندان قرار گرفته است. (جامعه شناسی تشیع در: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/329-critical-shiia-bibliography)
154- چاپ دوم کتاب نقد و بررسی انجمن حجتیه
کتاب «نقد و بررسی انجمن حجتیه» اثر آرش رجبی به چاپ دوم خود رسید. انجمن خیریه حجتیه مهدویه، از جریان‌های فکری، سیاسی و از خرده فرهنگ‌های روزگار ماست که در پهنای نیم قرن گذشته تاریخ این مرز و بوم، همواره در هاله‌ای از ابهام فرو مانده‌است. برخی با نگاه غرض آلود، از انجمن حربه‌ای برای راندن رقیبان و پوشاندن فعالیت‌های خود ساخته‌اند. برخی دیگر با نگاهی به غایت خوش بینانه، انجمن را متدین ناب و طرفدار انقلاب دانسته و از کژ رفتاری‌های آن چشم پوشیده‌اند. این پژوهش سعی دارد با نگاهی واقع گرایانه و منصفانه به واکاوی اندیشه‌ها و نقد عملکرد انجمن حجتیه بپردازد. چاپ دوم کتاب «نقد و بررسی انجمن حجتیه» از هفت فصل مختلف، به شرح زیر تشکیل شده است: فصل اول: شخصیت‌شناسی رهبر معنوی و فکری انجمن حجتیه؛ فصل دوم: انگیزه‌ها و ریشه‌های پیدایش انجمن حجتیه؛ فصل سوم: اساسنامه و چارچوب تشکیلاتی انجمن حجتیه؛ فصل چهارم: فراز و فرود انجمن حجتیه؛ فصل پنجم: اندیشه‌ها و انگیزه‌های مثبت انجمن حجتیه؛ فصل ششم: آسیب‌شناسی فکری و عملی انجمن حجتیه و فصل هفتم: انجمن حجتیه، مهدویت و حکومت اسلامی. چاپ دوم این کتاب توسط انتشارات کانون اندیشه جوان منتشر و در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.( پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در: http://www.iict.ac.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=1212&newsview=5326)
155- اعتبار تاریخی مزار ابن بابویه در شهرری
زیارتگاه ابن بابویه در شهرری، که مدفن ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق (درگذشته ۳۸۱ق)، از علما و محدّثان بزرگ شیعه در سده چهارم هجری به شمار می‌آید، امروزه پس از مجموعه آستان حضرت عبدالعظیم، و تقریباً هم‌ردیف بقعه امامزاده عبدالله، از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شهرری به شمار می‌آید. اهمیت بقعه شیخ صدوق تا بدانجاست که یکی از مهم‌ترین قبرستان‌های قدیمی ناحیه تهران، که در آن بسیاری از رجال فرهنگ و سیاست دوره معاصر به خاک سپرده شده‌اند، در پیرامون این بقعه شکل گرفته است. با این حال، چنانکه پیش از این مرحوم سید محمد محیط طباطبایی نیز این نکته را گوشزد نموده است، به نظر می‌رسد که انتساب این زیارتگاه به شیخ صدوق و اشتهار آن به ابن بابویه، از دوره قاجار شکل گرفته است؛ چراکه در متون و منابع تاریخی پیش از این دوره اشاره‌ای به وجود این زیارتگاه در شهرری به چشم نمی‌خورد. در حالی‌که می‌دانیم در شهرری مزارات متعددی از آنِ سادات و رجال و عالمان دینی وجود داشته که در منابع تاریخی به شماری از آنها اشاره شده و حتی گاه محل دقیق آنها تعیین شده است، که از آن جمله می‌توان به مزار مطهّر حضرت عبدالعظیم حسنی، مزار صوفی شهیر ابراهیم خوّاص، مزار محمد بن حسن شیبانی فقیه برجسته اهل سنّت و شاگرد ابوحنیفه، مزار سید ابوعبدالله ابیض (امامزاده عبدالله کنونی) و مزار جوانمرد قصّاب اشاره کرد. از این‌رو، تا زمانی‌که مدرک تاریخی کهن و معتبری برای تعیین محل دفن شیخ صدوق و زیارتگاه وی در دسترس نیست، نمی‌توان از انتساب قطعی این زیارتگاه به وی سخن گفت. بلکه آنچه در این باره به نظر می‌رسد، آن است که انتساب این قبر به وی، پس از شناسایی و رؤیت جنازه‌ای سالم در این محل در دوره قاجار، و بر پایه حدس و گمان صورت گرفته است. چنانکه گزارش‌هایی در برخی منابع این دوره، مبنی بر رؤیت یک جنازه سالم در این محل موجود است. زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=887)
156- تشیع در بلخ
«زمینه ها و عوامل گسترش تشیع در حوزه بلخ، از آغاز تا حمله مغول» عنوان کتابی است که توسط سید علی نقی میر حسینی تألیف شده و بوسیله مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص) منتشر شده است.حوزه ی بلخ که بخش مهمی از خراسان کهن است، در سال های آغازین اسلام و عصر فتوحات، توسط لشکریان عرب که به وسیله خلفای وقت مدیریت می شد، فتح گردید. همزمان با فتوحات یا اندکی بعد از آن، اندیشه تشیع در بلاد خراسان، از جمله حوزه بلخ، راه یافت که در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، به چگونگی ورود و گسترش تشیع در این حوزه جغرافیایی پرداخته و زمینه ها و عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حضور تاریخی آن را مورد بحث قرار داده و بیان کرده است که نفوذ و گسترش تشیع در حوزه جغرافیایی بلخ از یک سو، به صورت تدریجی و گام به گام صورت پذیرفته و به مرورزمان تثبیت و استمرار و استحکام یافته است و از سوی دیگر، این پدیده مهم تاریخی، قطعا بدون زمینه، علل و عوامل نبوده است. این چیزی است که نویسنده کتاب در این پژوهش به شناسایی، توصیف و تحلیل آنها پرداخته و یک تصویر کلی، ملموس و نسبی، از نفوذ و گسترش تشیع در حوزه بلخ ارائه داده که در مجموع، بیانگر عمق و پیشینه تاریخی حضور شیعیان در افغانستان است. مراد از تشیع در این کتاب، به معنای عام و مطلق است. مهم ترین و محوری ترین عبارت در پدید آمدن این نوشتار، طرح این سوال اصلی بود که: «زمینه ها و عوامل گسترش تشیع در حوزه بلخ از آغاز تا حمله مغول چگونه بوده است؟» شناخت پیشینه تاریخی مذهب تشیع در بلاد مختلف برای عموم شیعیان امر مهم و برای شیعیان ساکن افغانستان و حوزه بلخ اهمیت و ضرورت مضاعف دارد، از این روی، پژوهش حاضر به عنوان یک تحقیق جامع و مستند، یک امر مهم و حیاتی است. فهرست فصل های این کتاب عبارتند از: فصل اول: مباحث مقدماتی؛ فصل دوم: زمینه ها و عوامل فرهنگی گسترش تشیع در حوزه بلخ؛ فصل سوم: زمینه ها و عوامل اجتماعی گسترش تشیع در حوزه بلخ و فصل چهارم: زمینه ها و عوامل سیاسی گسترش تشیع و ترکیب مذهبی آن در حوزه بلخ. (کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2006)
157- مذهب شیعه؛ تاریخ اسلام در ایران و عراق

مذهب شیعه؛ تاریخ اسلام در ایران و عراق (دو جلد) عنوان کتابی از دوایت م. دونالدسن است که توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است. شرق شناسی در غرب سابقه ای طولانی دارد؛ اما توجه به مذهب تشیع به خصوص تاریخ شیعیان دوازده امامی با تأخیر آغاز شده و با نقیصه هایی همراه است. علی رغم حاکمیت روش های علمی در مطالعات غربیان، شیعه پژوهی در غرب - علاوه بر نقایصی که به طور کلی بر اسلام پژوهی غربیان حاکم است - با مشکلاتی همراه است که از جملۀ آنها می توان به کمی تحقیقات دربارۀ شیعه و روش های نامناسب پژوهش در این زمینه و تکیه بر منابع اهل سنت در این باره اشاره کرد که نشانۀ ضعف روش تحقیق است و برخی محققان غربی خود به این نکته اعتراف دارند. بدیهی است با چنین روشی نتیجۀ درستی در اختیار پژوهشگر و خواننده قرار نمی گیرد. با وجود نقص مطالعات شیعی در غرب که خود معلول علل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است، شیعه پژوهی مراحلی را سپری کرده و افراد بسیاری در این باره قلم زده اند. کتاب دو جلدی «مذهب شیعه؛ تاریخ اسلام در ایران و عراق» مهم ترین اثر دونالدسن است که به تاریخ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی شیعه پرداخته است. این نوشته در قیاس با دیگر آثار، از وضعیت مناسب تری برخوردار است؛ برخی دیدگاه های دونالدسن مغرضانه یا نادانسته با اندیشه های اصیل شیعی تناسب ندارد و بعضی عبارت های او نیازمند اصلاح و پاسخگویی هستند. با این حال و علی رغم قدمت آن هنوز مستند و مرجع مطالعات شیعی به شمار می رود. این اثر از نخستین مطالعات غربیان دربارۀ تشیع امامیه است. نگاه مستشرقانۀ مؤلف و خطاهای موجود در آن، مترجمان را واداشته تا هم در پاورقی و هم در تعلیقه های آخر هر جلد، تذکرات لازم را مطرح کنند و نگاهی نقادانه با کتاب داشته باشند. (کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/1995)
158- فهرست ترجمه¬های فارسی آثار سید مرتضی (ره)
ساده ‏ترین راه دستیابی به افکار و اندیشه ‏های اندیشمندان سایر زبانها ترجمۀ آثار آنها به زبان مقصد است. ترجمه در واقع پیوند دهنده فرهنگی به فرهنگ دیگر است. عوامل بسیاری می‏تواند ضرورت و اهمیّت ترجمۀ یک اثر به زبان دیگر را رقم بزند از قبیل: اهمیّت افکار نویسنده، اهمیّت موضوع، تازگی موضوع، فقدان تألیف در آن موضوع در زبان مقصد و عواملی دیگر از این دست. اما با همۀ اینها ممکن است موانعی نیز بر سر راه باشد که دست مترجم را در ترجمه سست کند. یکی از موانعی که در ترجمۀ آثار برخی از اندیشمندان به وجود می‏آید قلم دشوار اثر است و این ویژگی گاه از ذهن پیچیده مؤلّف سرچشمه می‏گیرد. در این هنگام است که هر مترجمی سختی چنین کاری را به جان نمی‏ خرد. به نظر می‏ رسد این مانع یکی از موانع مهم در ترجمۀ آثار سیّد مرتضی است. قریحۀ ادبی سیّد مرتضی و قلم دشوار وی سختی ترجمۀ آثار او را دو چندان کرده است. به همین دلیل برخی از آثار مهمّ این متفکّر جهان تشیّع مانند الشافی یا ترجمه نشده‏ اند و یا ترجمه‏ ناقصی از آنها به جای مانده است. در نوشتاری که با عنوان «فهرست ترجمه¬های فارسی آثار سید مرتضی (ره)» توسط مهدی صفر زاده نگارش یافته، کوشش شده تا ترجمه های فارسی آثار سیّد مرتضی در حدّ توان گردآوری شود. (جهت متن کامل این فهرست ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=article/view/1739)
159- رفع اتهام از نصیرالدین طوسی در سقوط خلافت عباسی
«رفع اتهام از نصیرالدین طوسی در سقوط خلافت عباسی و قتل آخرین خلیفه عباسی» عنوان مقاله ای است که توسط سید علی‌اصغر مسعودی و امداد توران تألیف شده و در نشریه شیعه پژوهی( دوره 2، شماره 7، تابستان 1395، صفحه 75-99) منتشر شده است. در چکیده این مقاله آمده است: حمله مغولان به سرزمین‌های اسلامی، به‌ویژه بغداد، مرکز خلافت اسلامی، پیامدهای عظیمی به دنبال داشت که از جمله آنها سقوط بغداد و انقراض سلسله بنی‌عباس و قتل و ویرانی‌های گسترده در جغرافیای تهاجم آنان بود. پس از گذشت چند دهه از استقرار قوم مهاجم، ابن‌تیمیه، بی‌اعتنا به مستندات تاریخی، اتهاماتی را مبنی بر تبانی و همکاری با هولاکو متوجه شیعیان و نصیر‌الدین طوسی کرد. شاگردان ابن‌تیمیه این اتهامات را پیگیری کردند و در کتب اعتقادی و تراجم و تاریخی و حتی اخلاقی راه پیدا کرد. این مقاله در صدد گزارش و ردّ این اتهامات بر اساس قدیمی‌ترین اسناد و دوره‌های تاریخی بعد تا عصر حاضر، همراه با تحلیل اسناد است. سعی شده است آرای برجستگان در هر دوره، اعم از موافق و مخالف، مد نظر قرار گیرد. در ابتدا به گونه‌شناسی دیدگاه‌ها نیز التفات شده است. (جهت متن کامل مقاله ر.ک: شیعه پژوهی در: http://shia.urd.ac.ir/article_44272.html)
160- دست‌بوسی در دوران حضور ائمه اطهار(ع)
«تحلیل اجتماعی رفتار دست‌بوسی در دوران حضور ائمه اطهار (ع)» عنوان یکی از مقالات نشریه پژوهش نامه امامیه( دوره 2، شماره 3، تابستان 1395، صفحه 89-106) است که توسط محمد رجایی نژاد و حمید فاضل قانع نوشته شده است. در چکیده این مقاله چنین آمده: دست‌بوسی نوعی الگوی رفتار اجتماعی و میان‌فردی است که نمادی از ابراز محبت یا ادای احترام و توجه ویژه انسان به همنوع خود به شمار می‌رود. به دلیل بهره‌مندی رفتار دست‌بوسی از نیت‌های پیشینی و اهداف پسینی و همچنین برخورداری از خودآگاهی بیشتر، این کنش، نوعی الگوی رفتار رسمی و دارای بار معنایی عمیق به شمار می‌آید. خاستگاه معرفتی و پیامدهای اجتماعی این رفتار موجب شده است در آموزه‌های اسلامی نیز توجه ویژه‌ای به آن مبذول شود. ماهیت کاملاً فرهنگی این رفتار و اثرپذیری آن از ترجیحات و گرایش‌های متغیر اجتماعی، پذیرش محدود و نظام‌مند آن را در اسلام در پی داشته است. قرارگرفتن در چارچوب نظام معنایی توحیدی، و همچنین حفظ کرامت ذاتی انسان، دو ویژگی مهم برای تأیید رفتار دست‌بوسی در آموزه‌های اسلامی است. ظهور و بروز این رفتار در جامعه مسلمان عصر حضور ائمه اطهارb نیز تابع حفظ شرایط دوگانه مذکور بوده است. اما از بررسی گزارش‌های تاریخی و روایات اسلامی نمی‌توان به توصیه و ترجیح این الگوی رفتار در برابر سایر انواع و شیوه‌های ابراز محبت و احترام دست یافت.( جهت متن کامل مقاله ر.ک: پژوهش نامه امامیه در: http://imamiya.urd.ac.ir/article_44246.html)
161- احادیث فضائل امیرالمؤمنین علی (ع)
علامه محدث ابوالیسر جمال الدین عبدالعزیز بن محمد صدیق حسنی غماری مغربی طنجی - محدث بزرگ اهل سنت - در ماه جمادی الاولی سال ۱۳۳۸ قمری در شهر طنجه در دیار مغرب دیده به جهان گشود. دروس مقدماتی را در مغرب آموخت و در سال ۱۳۵۵ برای ادامه تعلم به قاهره رفت. در این میان به علم الحدیث علاقه و اهتمام ویژه یافت و بیشتر تلاش علمی خود را در باب آن سامان داد. پس از بازگشت به طنجه در آنجا نیز به تحقیق در این مورد ادامه داد تا اینکه در ۱۵ ماه رجب ۱۴۱۸ قمری درگذشت و در همان دیار دفن شد.
وی در باب محبت اهل بیت به ویژه امام علی بن ابی طالب(ع) بحثها و مناظرات جدی با نواصب داشت.
از جمله پاسخ به کلام ابوبکر بن العربی مالکی اندلسی معافری که در کتاب خود ( عارضة الاحوذی – شرح سنن ترمذی )احادیث فضائل را مورد انکار، تأویل، تضعیف و تخفیف قرار داده است.
پاسخ غماری در کتاب « السوانح » ( مجموعه یادداشت ها ) آمده است. این کتاب ضخیم در ۵۷۹ صفحه نکات فراوان در باب تفسیر و حدیث و تاریخ و موضوعات دیگر در بر دارد که در تاریخ ۱۷ شعبان ۱۳۹۴ به پایان برده است. غماری در کتاب دیگر خود – الاختیارات – در باب برتری علی (ع) بر دیگر صحابه سخن گفته ، نکته ای که در مقدمه کتاب دیگر خود ( الافادة بطرق حدیث النظر الی علی عبادة – مندرج در شماره سوم علوم الحدیث ) به تفصیل در باره آن سخن می گوید. (جهت متن کامل این نوشتار ر.ک: عبدالحسین طالعی؛موسسه کتاب شناسی شیعه در : http://al-athar.ir/home/Content?id=4871&code=5)
162- مدیریت امام علی (ع) در عصر خلفا
«شیوه مدیریت حضرت علی (ع) در جامعه اسلامی عصر خلفا» عنوان یکی از مقالات نشریه پژوهشنامه مذاهب اسلامی( دوره 3، شماره 6، زمستان 1395، صفحه 117-131) است که توسط محمدهادی فلاح زاده و راضیه علی اکبری نگارش یافته است. در چکیده این مقاله آمده است: مهم‌ترین دغدغۀ امامان شیعه (ع) در طول تاریخ دین اسلام، حفظ این دین بوده است. آنها در این زمینه از هیچ کوششی فروگذار نکردند. از جمله حضرت علی (ع) که تمام تلاش خود را برای حفظ اسلام به کار بست و در این راه، حتی از حق مسلم حکومت خویش گذشت؛ تا آنجا که حتی پس از رحلت پیامبر اسلام (ص)، با وجود اینکه خلفا حکومت جامعه را بر عهده گرفتند، علی (ع) به جای انزواطلبی، گوشه‌نشینی و واگذاری امور به دست آنها، غیرمستقیم در مدیریت جامعه اسلامی مشارکت می‌کرد؛ چراکه مدیریت، از جمله مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند جوامع را به اهداف مطلوبشان برساند. از این‌رو علی (ع) با به‌کارگیری کارکردهای مدیریتی «برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، سازمان‌دهی، هماهنگی و نظارت» جامعه را هدایت می‌کرد. مقاله حاضر به روش تحلیلی- توصیفی و با هدف الگوسازی سیره حضرت علی (ع) برای شیعیان، به بررسی شیوه‌های مدیریتی ایشان در جامعه اسلامی در عصر خلفا می‌پردازد. علی (ع) در زمان خلافت خلفا، علی‌رغم اعتراض به حق غصب‌شده خود، با آنها قطع ارتباط نکرد و غیرمستقیم جامعه را در تمامی عرصه‌های علمی، اعتقادی، قضایی و نظامی مدیریت می‌کرد و خلفا نیز در بسیاری از امور حکومتی با وی مشورت می‌کردند. ( متن کامل مقاله در: پژوهشنامه مذاهب اسلامی در: http://mazaheb.urd.ac.ir/article_44706.html)
163- نخستین تلاش‌های شیعی در تفسیر کتاب مقدس
«نخستین تلاش‌های شیعی در تفسیر کتاب مقدس: مصباح الظلمات فی تفسیر التورات» عنوان مقاله ای از حیدر عیوضی است. رساله مصباح الظلمات فی تفسیر التورات تنها اثر شناخته‌شده زین‌العابدین بن محمد عتباتی است که تنها مقدمه‌ای بر تفسیر تورات بوده و طبق توضیحات پایانی رساله، نویسنده در اینجا قصد داشته تنها 12 مطلب در باب آشنایی با تورات را بگوید و این در واقع درآمدی بر تألیف تفسیر تورات وی بوده است. (جهت متن کامل این مقاله ر.ک: کتابخانه تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=article/view/1741)
164- قدیمی‌ ترین نهج‌البلاغه خطی
قدیمی‌ ترین نهج‌البلاغه خطی که در سال ۵۴۴ هجری قمری توسط محمد بن محمد بن احمد النقیب کتابت شده، در گنجینه مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می شود. این نهج البلاغه که به خط نسخ معرب ۱۷ سطری بر روی ۱۷۴ برگ در اندازه ۱۵ در ۱۹ سانتی¬متر، با عناوین شنگرف کتابت شده و توسط مرحوم فاضل¬ خان، برای کتابخانه¬ حضرت رضا (ع) وقف شده، دارای جلد تیماج قهوه‌ای بسیار زیبایی می ¬باشد. در این نسخه، علاوه بر متن کامل نهج البلاغه، در آخر کتاب درباره¬ نقش مُهرهای حضرت علی (ع) و تجلیل از نهج البلاغه مطالبی عنوان شده است.(دایره المعارف بزرگ اسلامی در:
http://www.cgie.org.ir/fa/news/156076)
165- کهن‌ترین نمونه‌های نقش تزئینی نام علی (ع) در معماری اسلامی
نقش نام مبارک حضرت علی (ع) به خط کوفی بنایی، از تزئینات رایج در بناهای آیینی و یادمانی در ایران به شمار می‌آید. آقای دکتر غلامحسین معماریان در کتاب ارزشمند خود «نام علی (ع) در معماری اسلامی ایران با روش خط بنایی»، تصاویر نمونه‌های متعددی از نقوش تزئینی نام حضرت علی (ع) را گردآوری و منتشر کرده است. با این حال مؤلف محترم این کتاب، نمونه‌هایی نسبتاً کهن و بسیار مهم از این دست نقوش را، به ویژه در شماری از بناهای شاخص دوره ایلخانی و سده هشتم هجری همچون گنبد سلطانیه و مقابر باغ گنبد سبز قم که در قالب گچ‌بری اجرا شده، از قلم انداخته است. در حالی‌که تنوع نقش نام علی (ع) به شیوه خط کوفی بنایی، به گونه‌ای که در مقابر باغ گنبد سبز قم به چشم می‌خورد، در کمتر بنای دیگری وجود دارد. با این حال، به نظر می‌رسد که کهن‌ترین نمونه‌های شناخته شده از نقوش تزئینی نام علی (ع)در معماری اسلامی نه متعلق به ایران، بلکه متعلق به حوزه جغرافیایی شام بوده است. تصویر نمونه‌ای از این دست نقوش را که در قلعه شهر حلب در شمال سوریه به دست آمده، هرتسفلد ـ باستان‌شناس آلمانی ـ در کتاب خود درباره کتیبه‌های اسلامی این شهر که حدود نزدیک به یکصد سال پیش منتشر شده، معرفی کرده است. نمونه دیگر، در قلعه شهر طرابلس در ساحل لبنان وجود دارد که احتمالاً متعلق به دوره حاکمیت امرای شیعه مذهب بنی‌عمار (سده ششم هجری) بوده است. البته نمونه‌ای نیز متعلق به دوره مملوکی در مسجد و مزار ابراهیم ادهم در شهر جبله در ساحل سوریه وجود دارد. همچنین از نمونه‌های حاوی نقش نام علی (ع) در بناهای دوره ایلخانی خارج از خاک ایران، می‌توان به مناره زیارتگاه ذوالکفل پیامبر (از آثار معماری دوره الجایتو)، واقع در منطقه «الکفل» (بین کوفه و حلّه) در عراق اشاره کرد. (گنجینه در: http://ganjineh.kateban.com/post/3212)
166- کهن‌ترین اشاره به مزار رؤوس الشهدای دمشق
از خواجه محمد پارسا (درگذشته ۸۲۲ق)، صوفی مشهور طریقت نقشبندیه، رساله بسیار مختصری در مزارات باقی‌مانده است که یک نسخه خطی آن، در ضمن مجموعه شماره ۱۴۵۵ در گنجینه حمیدیه در کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می‌شود. این رساله پیش از این به تصحیح آقای عارف نوشاهی، یک بار در شماره ۲۸ مجله Tasavvuf (چاپ استانبول)، و بار دیگر نیز در شماره ۱۰۵ فصلنامه دانش (چاپ اسلام‌آباد) منتشر شده است. رساله مزارات خواجه پارسا، عمدتاً شامل اشاره‌های مختصری به مزارات مشهور برخی از شهرهای مهم شام و عراق از جمله بیت‌المقدس، الخلیل، دمشق و بغداد است و به نظر می‌رسد مؤلف در این رساله از زیارتگاه‌هایی که یکی از دو سفر حجّ خود دیده، یاد کرده است. البته او درباره بیشتر این مزارات آگاهی‌های تفصیلی به دست نمی‌دهد و به اشاره‌های موجزی اکتفا می‌کند، اما گاه همین اشاره‌های کوتاه، به شناخت پیشینه و قدمت برخی از زیارتگاه‌ها کمک می‌کند. از جمله زیارتگاه‌های یاد شده در این رساله، مزار سرهای شهدای کربلا در قبرستان باب‌الصغیر دمشق است که مؤلف با عبارت «سرهای کسانی که در شهر کربلا شهید شدند»، به آن اشاره کرده است. این اشاره از آن‌رو اهمیت دارد که در منابع و سفرنامه‌ها و تواریخ محلی شام تا پیش از سده سیزدهم هجری، اشاره‌ای به وجود این زیارتگاه نشده است و اشاره خواجه پارسا به آن نشان می‌دهد که این مزار لااقل از آغاز سده نهم مشهور و شناخته شده بوده است.
(زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=882)
167- عقل به‌عنوان منبع معرفت دینی از منظر نهج‌البلاغه
«عقل به‌عنوان منبع معرفت دینی از منظر نهج‌البلاغه»عنوان پایان نامه ای در مقطع کارشناسی ارشد است که در اسفند 95 درگروه دین‌شناسی دانشکده ادیان و مذاهب به انجام رسیده است. در چکیده این پایان‌نامه- که با حضور دکتر مصطفی جعفرطیاری به‌عنوان استاد راهنما، دکتر محمدمهدی علیمردی به عنوان استاد مشاور و توسط فرخ رنگرز انجام یافته - آمده است: بی‌تردید مسئلهٔ عقل از مباحث ماندگار و بحث‌انگیز کلام و فلسفه است. موضوع عقل ازاین‌جهت اهمیت دارد که یکی از منابع مهم معرفت است و معرفت زیربنای جهان‌بینی است. اشتراک و افتراق مکاتب مختلف در جهان‌بینی و ایدئولوژی آن‌هاست. لذا بررسی دیدگاه ادیان و مکاتب مختلف نسبت به مسئله عقل امری شایسته و بایسته است. در طول تاریخ، دیدگاه‌های متفاوتی از سوی مکاتب مختلف دربارهٔ عقل ارائه‌شده است؛ دین اسلام نیز از این موضوع مستثنا نیست. در میان کتب اسلامی پس از قرآن، نهج‌البلاغهٔ حضرت امیر (ع) یکی از منابع قابل‌اعتمادی است که می‌توان بامطالعهٔ آن و همچنین مطالعهٔ ترجمه‌ها، شرح‌ها و تفاسیر مختلفی که بر آن نگاشته شده است، به بررسی دیدگاه دروازهٔ شهر علم نسبت به مسئلهٔ عقل پرداخت. هرچند پیش‌ازاین برخی پژوهشگران در کتب و رساله‌های خود به این موضوع پرداخته‌اند لیکن؛ هیچ‌کدام موضوع عقل را منحصراً از منظر نهج‌البلاغه مورد ارزیابی و پژوهش قرار نداده و یا به‌طور موجز و مختصر بر آن مرور نموده‌اند. در این رساله بنابراین است که مسئلهٔ عقل به‌مثابه منبعی از منابع معرفت دینی، از دیدگاه نهج‌البلاغه موردپژوهش قرار گیرد. لذا ابتدا به مفهوم شناسی معرفت و چیستی آن پرداخته، سپس چیستی عقل، کاربردهای واژهٔ عقل، شاخصه‌های عقلانیت و جایگاه عقل موردمطالعه قرار می‌گیرد. در ادامه، قلمروی عقل در معرفت دینی ارزیابی می‌شود. درنهایت آفات عقل و همچنین راه‌های شکوفایی عقل از منظر نهج‌البلاغه به‌طور مفصل ارائه می‌گردد. حاصل این پژوهش آن شد که در نگاه آن امام بزرگوار، عقل یکی از مهم‌ترین منابع معرفت دینی است و از جایگاه رفیعی برخوردار است. در این دیدگاه اگر عقل تحت هدایت و تربیت آموزه‌های وحیانی قرار گیرد نه‌تنها از آفات و آسیب‌ها در امان می‌ماند؛ بلکه در مسیر رشد و تکامل قرارگرفته، انسان را به سرمنزل کمال می‌رساند.(دانشگاه ادیان و مذاهب در: http://urd.ac.ir/fa/cont/6827)
کتاب «کتابشناسی جامعه‌شناسی تشیع» توسط انتشارات نگاه معاصر روانه بازار نشر شد و در دسترس مخاطبین قرار گرفت. این کتاب، محصول فعالیت جمعی پنجساله گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع با راهبری علمی دکتر سارا شریعتی است. در این کتاب نود و هفت اثر که از زمان ورود صنعت چاپ به ایران تا کنون با رویکرد اجتماعی به بررسی تشیع پرداخته‌اند، مورد نقد و تحلیل قرار گرفته‌اند. در نگارش این کتاب، ۱۶ نفر از اعضای گروه مطالعاتی به همراه سه نویسنده میهمان مشارکت داشته‌اند. کتاب دارای دو مقدمه کلی است: مقدمه تحقیقی اول به قلم دکتر سارا شریعتی با عنوان «مشارکتی در مطالعات اجتماعی و جامعه‌شناختی تشیع» در بیست صفحه به توضیح پیشینه حوزه علوم اجتماعی در مطالعه ادیان در جهان و ایران، تغییر موقعیت دین در نیمه دوم قرن بیستم، تحلیل اجتماعی مسأله دین به مثابه مسأله‌ای غیردینی پرداخته و در نهایت جایگاه «کتابشناسی جامعه‌شناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» را با این زمینه و مسائل تحلیل کرده است. بخش پایانی این مقدمه تفصیلی و تحقیقی، به ارائه برخی از مهمترین یافته‌های این کتابشناسی اختصاص دارد. دومین مقدمه کلی کتاب که در ده صفحه توسط مهدی سلیمانیه و کمال رضوی به نگارش درآمده، با عنوان «چگونه کتابشناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع متولد شد؟» به توضیح روند شکل گیری ایده و فعالیت‌های گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع و نگارش این کتاب اختصاص دارد. در این مقدمه ملاک‌های انتخاب نود و هفت کتاب بررسی شده در این اثر و روند گرینش آن‌ها نیز اشاره شده است. کتاب در نه فصل تدوین شده است که منطبق بر نه حوزه پژوهشی ذیل حوزه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع است: عدالت و امامت، تاریخ اجتماعی تشیع، روحانیت و مرجعیت، سیاست و قدرت، هنر، ادبیات و فرهنگ، مناسک (اعیاد و عزاداری‌ها)، عرفان و تصوف، اماکن مذهبی و زیارت و انتظار و مهدویت. هر فصل از فصول نه‌گانه‌، دارای مقدمه‌ای پژوهشی است که توسط یکی از اعضای گروه مطالعاتی به نگارش درآمده و مسائل اساسی برآمده از کتابشناسی آن حوزه خاص را بیان کرده است. در این اثر همچنین علاوه بر بررسی نود و هفت اثر برگزیده، به تفکیک در هر حوزه کتاب‌های دیگری را که با رویکردی کمرنگ‌تر در آن حوزه مطالعاتی در زبان فارسی وجود دارند معرفی شده است. بخش پایانی کتاب به دو پیوست اختصاص دارد: پیوست نخست «فهرست آثار بررسی شده در کتاب‌شناسی» به ترتیب زمانی و تفکیک سال انتشار که خود می‌تواند منبعی ارزشمند جهت تحلیل وضعیت ادبیات این حوزه در هفت دهه گذشته باشد. پیوست دوم، به معرفی اعضای گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع و نویسندگان میهمان مشارکت‌کننده در تألیف این اثر پرداخته‌است. لازم به ذکر است که «پروژه کتابشناسی جامعه‌شناسی تشیع» بدون استفاده از هیچگونه حمایت مالی نهادها یا مراکز تحقیقاتی دولتی یا غیردولتی و صرفاً با مشارکت داوطلبانه اعضای گروه مطالعاتی با راهبری علمی دکتر سارا شریعتی تدوین شده است. این اثر سومین کتاب منتشر شده از مجموعه جامعه شناسی تشیع از سوی انتشارات نگاه معاصر است. این کتاب در ۷۲۶ صفحه، توسط انتشارات نگاه معاصر در فروردین ماه ۱۳۹۶ از سری «جامعه‌شناسی تشیع» در دسترس علاقمندان قرار گرفته است. (جامعه شناسی تشیع در: http://www.socio-shia.com/index.php/news-reports/90-mainnews/329-critical-shiia-bibliography) 154- چاپ دوم کتاب نقد و بررسی انجمن حجتیه کتاب «نقد و بررسی انجمن حجتیه» اثر آرش رجبی به چاپ دوم خود رسید. انجمن خیریه حجتیه مهدویه، از جریان‌های فکری، سیاسی و از خرده فرهنگ‌های روزگار ماست که در پهنای نیم قرن گذشته تاریخ این مرز و بوم، همواره در هاله‌ای از ابهام فرو مانده‌است. برخی با نگاه غرض آلود، از انجمن حربه‌ای برای راندن رقیبان و پوشاندن فعالیت‌های خود ساخته‌اند. برخی دیگر با نگاهی به غایت خوش بینانه، انجمن را متدین ناب و طرفدار انقلاب دانسته و از کژ رفتاری‌های آن چشم پوشیده‌اند. این پژوهش سعی دارد با نگاهی واقع گرایانه و منصفانه به واکاوی اندیشه‌ها و نقد عملکرد انجمن حجتیه بپردازد. چاپ دوم کتاب «نقد و بررسی انجمن حجتیه» از هفت فصل مختلف، به شرح زیر تشکیل شده است: فصل اول: شخصیت‌شناسی رهبر معنوی و فکری انجمن حجتیه؛ فصل دوم: انگیزه‌ها و ریشه‌های پیدایش انجمن حجتیه؛ فصل سوم: اساسنامه و چارچوب تشکیلاتی انجمن حجتیه؛ فصل چهارم: فراز و فرود انجمن حجتیه؛ فصل پنجم: اندیشه‌ها و انگیزه‌های مثبت انجمن حجتیه؛ فصل ششم: آسیب‌شناسی فکری و عملی انجمن حجتیه و فصل هفتم: انجمن حجتیه، مهدویت و حکومت اسلامی. چاپ دوم این کتاب توسط انتشارات کانون اندیشه جوان منتشر و در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.( پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در: http://www.iict.ac.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=1212&newsview=5326) 155- اعتبار تاریخی مزار ابن بابویه در شهرری زیارتگاه ابن بابویه در شهرری، که مدفن ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق (درگذشته ۳۸۱ق)، از علما و محدّثان بزرگ شیعه در سده چهارم هجری به شمار می‌آید، امروزه پس از مجموعه آستان حضرت عبدالعظیم، و تقریباً هم‌ردیف بقعه امامزاده عبدالله، از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شهرری به شمار می‌آید. اهمیت بقعه شیخ صدوق تا بدانجاست که یکی از مهم‌ترین قبرستان‌های قدیمی ناحیه تهران، که در آن بسیاری از رجال فرهنگ و سیاست دوره معاصر به خاک سپرده شده‌اند، در پیرامون این بقعه شکل گرفته است. با این حال، چنانکه پیش از این مرحوم سید محمد محیط طباطبایی نیز این نکته را گوشزد نموده است، به نظر می‌رسد که انتساب این زیارتگاه به شیخ صدوق و اشتهار آن به ابن بابویه، از دوره قاجار شکل گرفته است؛ چراکه در متون و منابع تاریخی پیش از این دوره اشاره‌ای به وجود این زیارتگاه در شهرری به چشم نمی‌خورد. در حالی‌که می‌دانیم در شهرری مزارات متعددی از آنِ سادات و رجال و عالمان دینی وجود داشته که در منابع تاریخی به شماری از آنها اشاره شده و حتی گاه محل دقیق آنها تعیین شده است، که از آن جمله می‌توان به مزار مطهّر حضرت عبدالعظیم حسنی، مزار صوفی شهیر ابراهیم خوّاص، مزار محمد بن حسن شیبانی فقیه برجسته اهل سنّت و شاگرد ابوحنیفه، مزار سید ابوعبدالله ابیض (امامزاده عبدالله کنونی) و مزار جوانمرد قصّاب اشاره کرد. از این‌رو، تا زمانی‌که مدرک تاریخی کهن و معتبری برای تعیین محل دفن شیخ صدوق و زیارتگاه وی در دسترس نیست، نمی‌توان از انتساب قطعی این زیارتگاه به وی سخن گفت. بلکه آنچه در این باره به نظر می‌رسد، آن است که انتساب این قبر به وی، پس از شناسایی و رؤیت جنازه‌ای سالم در این محل در دوره قاجار، و بر پایه حدس و گمان صورت گرفته است. چنانکه گزارش‌هایی در برخی منابع این دوره، مبنی بر رؤیت یک جنازه سالم در این محل موجود است. زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=887) 156- تشیع در بلخ «زمینه ها و عوامل گسترش تشیع در حوزه بلخ، از آغاز تا حمله مغول» عنوان کتابی است که توسط سید علی نقی میر حسینی تألیف شده و بوسیله مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص) منتشر شده است.حوزه ی بلخ که بخش مهمی از خراسان کهن است، در سال های آغازین اسلام و عصر فتوحات، توسط لشکریان عرب که به وسیله خلفای وقت مدیریت می شد، فتح گردید. همزمان با فتوحات یا اندکی بعد از آن، اندیشه تشیع در بلاد خراسان، از جمله حوزه بلخ، راه یافت که در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، به چگونگی ورود و گسترش تشیع در این حوزه جغرافیایی پرداخته و زمینه ها و عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حضور تاریخی آن را مورد بحث قرار داده و بیان کرده است که نفوذ و گسترش تشیع در حوزه جغرافیایی بلخ از یک سو، به صورت تدریجی و گام به گام صورت پذیرفته و به مرورزمان تثبیت و استمرار و استحکام یافته است و از سوی دیگر، این پدیده مهم تاریخی، قطعا بدون زمینه، علل و عوامل نبوده است. این چیزی است که نویسنده کتاب در این پژوهش به شناسایی، توصیف و تحلیل آنها پرداخته و یک تصویر کلی، ملموس و نسبی، از نفوذ و گسترش تشیع در حوزه بلخ ارائه داده که در مجموع، بیانگر عمق و پیشینه تاریخی حضور شیعیان در افغانستان است. مراد از تشیع در این کتاب، به معنای عام و مطلق است. مهم ترین و محوری ترین عبارت در پدید آمدن این نوشتار، طرح این سوال اصلی بود که: «زمینه ها و عوامل گسترش تشیع در حوزه بلخ از آغاز تا حمله مغول چگونه بوده است؟» شناخت پیشینه تاریخی مذهب تشیع در بلاد مختلف برای عموم شیعیان امر مهم و برای شیعیان ساکن افغانستان و حوزه بلخ اهمیت و ضرورت مضاعف دارد، از این روی، پژوهش حاضر به عنوان یک تحقیق جامع و مستند، یک امر مهم و حیاتی است. فهرست فصل های این کتاب عبارتند از: فصل اول: مباحث مقدماتی؛ فصل دوم: زمینه ها و عوامل فرهنگی گسترش تشیع در حوزه بلخ؛ فصل سوم: زمینه ها و عوامل اجتماعی گسترش تشیع در حوزه بلخ و فصل چهارم: زمینه ها و عوامل سیاسی گسترش تشیع و ترکیب مذهبی آن در حوزه بلخ. (کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2006) 157- مذهب شیعه؛ تاریخ اسلام در ایران و عراق مذهب شیعه؛ تاریخ اسلام در ایران و عراق (دو جلد) عنوان کتابی از دوایت م. دونالدسن است که توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است. شرق شناسی در غرب سابقه ای طولانی دارد؛ اما توجه به مذهب تشیع به خصوص تاریخ شیعیان دوازده امامی با تأخیر آغاز شده و با نقیصه هایی همراه است. علی رغم حاکمیت روش های علمی در مطالعات غربیان، شیعه پژوهی در غرب - علاوه بر نقایصی که به طور کلی بر اسلام پژوهی غربیان حاکم است - با مشکلاتی همراه است که از جملۀ آنها می توان به کمی تحقیقات دربارۀ شیعه و روش های نامناسب پژوهش در این زمینه و تکیه بر منابع اهل سنت در این باره اشاره کرد که نشانۀ ضعف روش تحقیق است و برخی محققان غربی خود به این نکته اعتراف دارند. بدیهی است با چنین روشی نتیجۀ درستی در اختیار پژوهشگر و خواننده قرار نمی گیرد. با وجود نقص مطالعات شیعی در غرب که خود معلول علل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است، شیعه پژوهی مراحلی را سپری کرده و افراد بسیاری در این باره قلم زده اند. کتاب دو جلدی «مذهب شیعه؛ تاریخ اسلام در ایران و عراق» مهم ترین اثر دونالدسن است که به تاریخ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی شیعه پرداخته است. این نوشته در قیاس با دیگر آثار، از وضعیت مناسب تری برخوردار است؛ برخی دیدگاه های دونالدسن مغرضانه یا نادانسته با اندیشه های اصیل شیعی تناسب ندارد و بعضی عبارت های او نیازمند اصلاح و پاسخگویی هستند. با این حال و علی رغم قدمت آن هنوز مستند و مرجع مطالعات شیعی به شمار می رود. این اثر از نخستین مطالعات غربیان دربارۀ تشیع امامیه است. نگاه مستشرقانۀ مؤلف و خطاهای موجود در آن، مترجمان را واداشته تا هم در پاورقی و هم در تعلیقه های آخر هر جلد، تذکرات لازم را مطرح کنند و نگاهی نقادانه با کتاب داشته باشند. (کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/1995) 158- فهرست ترجمه¬های فارسی آثار سید مرتضی (ره) ساده ‏ترین راه دستیابی به افکار و اندیشه ‏های اندیشمندان سایر زبانها ترجمۀ آثار آنها به زبان مقصد است. ترجمه در واقع پیوند دهنده فرهنگی به فرهنگ دیگر است. عوامل بسیاری می‏تواند ضرورت و اهمیّت ترجمۀ یک اثر به زبان دیگر را رقم بزند از قبیل: اهمیّت افکار نویسنده، اهمیّت موضوع، تازگی موضوع، فقدان تألیف در آن موضوع در زبان مقصد و عواملی دیگر از این دست. اما با همۀ اینها ممکن است موانعی نیز بر سر راه باشد که دست مترجم را در ترجمه سست کند. یکی از موانعی که در ترجمۀ آثار برخی از اندیشمندان به وجود می‏آید قلم دشوار اثر است و این ویژگی گاه از ذهن پیچیده مؤلّف سرچشمه می‏گیرد. در این هنگام است که هر مترجمی سختی چنین کاری را به جان نمی‏ خرد. به نظر می‏ رسد این مانع یکی از موانع مهم در ترجمۀ آثار سیّد مرتضی است. قریحۀ ادبی سیّد مرتضی و قلم دشوار وی سختی ترجمۀ آثار او را دو چندان کرده است. به همین دلیل برخی از آثار مهمّ این متفکّر جهان تشیّع مانند الشافی یا ترجمه نشده‏ اند و یا ترجمه‏ ناقصی از آنها به جای مانده است. در نوشتاری که با عنوان «فهرست ترجمه¬های فارسی آثار سید مرتضی (ره)» توسط مهدی صفر زاده نگارش یافته، کوشش شده تا ترجمه های فارسی آثار سیّد مرتضی در حدّ توان گردآوری شود. (جهت متن کامل این فهرست ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=article/view/1739) 159- رفع اتهام از نصیرالدین طوسی در سقوط خلافت عباسی «رفع اتهام از نصیرالدین طوسی در سقوط خلافت عباسی و قتل آخرین خلیفه عباسی» عنوان مقاله ای است که توسط سید علی‌اصغر مسعودی و امداد توران تألیف شده و در نشریه شیعه پژوهی( دوره 2، شماره 7، تابستان 1395، صفحه 75-99) منتشر شده است. در چکیده این مقاله آمده است: حمله مغولان به سرزمین‌های اسلامی، به‌ویژه بغداد، مرکز خلافت اسلامی، پیامدهای عظیمی به دنبال داشت که از جمله آنها سقوط بغداد و انقراض سلسله بنی‌عباس و قتل و ویرانی‌های گسترده در جغرافیای تهاجم آنان بود. پس از گذشت چند دهه از استقرار قوم مهاجم، ابن‌تیمیه، بی‌اعتنا به مستندات تاریخی، اتهاماتی را مبنی بر تبانی و همکاری با هولاکو متوجه شیعیان و نصیر‌الدین طوسی کرد. شاگردان ابن‌تیمیه این اتهامات را پیگیری کردند و در کتب اعتقادی و تراجم و تاریخی و حتی اخلاقی راه پیدا کرد. این مقاله در صدد گزارش و ردّ این اتهامات بر اساس قدیمی‌ترین اسناد و دوره‌های تاریخی بعد تا عصر حاضر، همراه با تحلیل اسناد است. سعی شده است آرای برجستگان در هر دوره، اعم از موافق و مخالف، مد نظر قرار گیرد. در ابتدا به گونه‌شناسی دیدگاه‌ها نیز التفات شده است. (جهت متن کامل مقاله ر.ک: شیعه پژوهی در: http://shia.urd.ac.ir/article_44272.html) 160- دست‌بوسی در دوران حضور ائمه اطهار(ع) «تحلیل اجتماعی رفتار دست‌بوسی در دوران حضور ائمه اطهار (ع)» عنوان یکی از مقالات نشریه پژوهش نامه امامیه( دوره 2، شماره 3، تابستان 1395، صفحه 89-106) است که توسط محمد رجایی نژاد و حمید فاضل قانع نوشته شده است. در چکیده این مقاله چنین آمده: دست‌بوسی نوعی الگوی رفتار اجتماعی و میان‌فردی است که نمادی از ابراز محبت یا ادای احترام و توجه ویژه انسان به همنوع خود به شمار می‌رود. به دلیل بهره‌مندی رفتار دست‌بوسی از نیت‌های پیشینی و اهداف پسینی و همچنین برخورداری از خودآگاهی بیشتر، این کنش، نوعی الگوی رفتار رسمی و دارای بار معنایی عمیق به شمار می‌آید. خاستگاه معرفتی و پیامدهای اجتماعی این رفتار موجب شده است در آموزه‌های اسلامی نیز توجه ویژه‌ای به آن مبذول شود. ماهیت کاملاً فرهنگی این رفتار و اثرپذیری آن از ترجیحات و گرایش‌های متغیر اجتماعی، پذیرش محدود و نظام‌مند آن را در اسلام در پی داشته است. قرارگرفتن در چارچوب نظام معنایی توحیدی، و همچنین حفظ کرامت ذاتی انسان، دو ویژگی مهم برای تأیید رفتار دست‌بوسی در آموزه‌های اسلامی است. ظهور و بروز این رفتار در جامعه مسلمان عصر حضور ائمه اطهارb نیز تابع حفظ شرایط دوگانه مذکور بوده است. اما از بررسی گزارش‌های تاریخی و روایات اسلامی نمی‌توان به توصیه و ترجیح این الگوی رفتار در برابر سایر انواع و شیوه‌های ابراز محبت و احترام دست یافت.( جهت متن کامل مقاله ر.ک: پژوهش نامه امامیه در: http://imamiya.urd.ac.ir/article_44246.html) 161- احادیث فضائل امیرالمؤمنین علی (ع) علامه محدث ابوالیسر جمال الدین عبدالعزیز بن محمد صدیق حسنی غماری مغربی طنجی - محدث بزرگ اهل سنت - در ماه جمادی الاولی سال ۱۳۳۸ قمری در شهر طنجه در دیار مغرب دیده به جهان گشود. دروس مقدماتی را در مغرب آموخت و در سال ۱۳۵۵ برای ادامه تعلم به قاهره رفت. در این میان به علم الحدیث علاقه و اهتمام ویژه یافت و بیشتر تلاش علمی خود را در باب آن سامان داد. پس از بازگشت به طنجه در آنجا نیز به تحقیق در این مورد ادامه داد تا اینکه در ۱۵ ماه رجب ۱۴۱۸ قمری درگذشت و در همان دیار دفن شد. وی در باب محبت اهل بیت به ویژه امام علی بن ابی طالب(ع) بحثها و مناظرات جدی با نواصب داشت. از جمله پاسخ به کلام ابوبکر بن العربی مالکی اندلسی معافری که در کتاب خود ( عارضة الاحوذی – شرح سنن ترمذی )احادیث فضائل را مورد انکار، تأویل، تضعیف و تخفیف قرار داده است. پاسخ غماری در کتاب « السوانح » ( مجموعه یادداشت ها ) آمده است. این کتاب ضخیم در ۵۷۹ صفحه نکات فراوان در باب تفسیر و حدیث و تاریخ و موضوعات دیگر در بر دارد که در تاریخ ۱۷ شعبان ۱۳۹۴ به پایان برده است. غماری در کتاب دیگر خود – الاختیارات – در باب برتری علی (ع) بر دیگر صحابه سخن گفته ، نکته ای که در مقدمه کتاب دیگر خود ( الافادة بطرق حدیث النظر الی علی عبادة – مندرج در شماره سوم علوم الحدیث ) به تفصیل در باره آن سخن می گوید. (جهت متن کامل این نوشتار ر.ک: عبدالحسین طالعی؛موسسه کتاب شناسی شیعه در : http://al-athar.ir/home/Content?id=4871&code=5) 162- مدیریت امام علی (ع) در عصر خلفا «شیوه مدیریت حضرت علی (ع) در جامعه اسلامی عصر خلفا» عنوان یکی از مقالات نشریه پژوهشنامه مذاهب اسلامی( دوره 3، شماره 6، زمستان 1395، صفحه 117-131) است که توسط محمدهادی فلاح زاده و راضیه علی اکبری نگارش یافته است. در چکیده این مقاله آمده است: مهم‌ترین دغدغۀ امامان شیعه (ع) در طول تاریخ دین اسلام، حفظ این دین بوده است. آنها در این زمینه از هیچ کوششی فروگذار نکردند. از جمله حضرت علی (ع) که تمام تلاش خود را برای حفظ اسلام به کار بست و در این راه، حتی از حق مسلم حکومت خویش گذشت؛ تا آنجا که حتی پس از رحلت پیامبر اسلام (ص)، با وجود اینکه خلفا حکومت جامعه را بر عهده گرفتند، علی (ع) به جای انزواطلبی، گوشه‌نشینی و واگذاری امور به دست آنها، غیرمستقیم در مدیریت جامعه اسلامی مشارکت می‌کرد؛ چراکه مدیریت، از جمله مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند جوامع را به اهداف مطلوبشان برساند. از این‌رو علی (ع) با به‌کارگیری کارکردهای مدیریتی «برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، سازمان‌دهی، هماهنگی و نظارت» جامعه را هدایت می‌کرد. مقاله حاضر به روش تحلیلی- توصیفی و با هدف الگوسازی سیره حضرت علی (ع) برای شیعیان، به بررسی شیوه‌های مدیریتی ایشان در جامعه اسلامی در عصر خلفا می‌پردازد. علی (ع) در زمان خلافت خلفا، علی‌رغم اعتراض به حق غصب‌شده خود، با آنها قطع ارتباط نکرد و غیرمستقیم جامعه را در تمامی عرصه‌های علمی، اعتقادی، قضایی و نظامی مدیریت می‌کرد و خلفا نیز در بسیاری از امور حکومتی با وی مشورت می‌کردند. ( متن کامل مقاله در: پژوهشنامه مذاهب اسلامی در: http://mazaheb.urd.ac.ir/article_44706.html)
163- نخستین تلاش‌های شیعی در تفسیر کتاب مقدس
«نخستین تلاش‌های شیعی در تفسیر کتاب مقدس: مصباح الظلمات فی تفسیر التورات» عنوان مقاله ای از حیدر عیوضی است. رساله مصباح الظلمات فی تفسیر التورات تنها اثر شناخته‌شده زین‌العابدین بن محمد عتباتی است که تنها مقدمه‌ای بر تفسیر تورات بوده و طبق توضیحات پایانی رساله، نویسنده در اینجا قصد داشته تنها 12 مطلب در باب آشنایی با تورات را بگوید و این در واقع درآمدی بر تألیف تفسیر تورات وی بوده است. (جهت متن کامل این مقاله ر.ک: کتابخانه تاریخ اسلام و ایران در:
http://historylib.com/index.php?action=article/view/1741)
164- قدیمی‌ ترین نهج‌البلاغه خطی قدیمی‌ ترین نهج‌البلاغه خطی که در سال
۵۴۴ هجری قمری توسط محمد بن محمد بن احمد النقیب کتابت شده، در گنجینه مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می شود. این نهج البلاغه که به خط نسخ معرب ۱۷ سطری بر روی ۱۷۴ برگ در اندازه ۱۵ در ۱۹ سانتی¬متر، با عناوین شنگرف کتابت شده و توسط مرحوم فاضل¬ خان، برای کتابخانه¬ حضرت رضا (ع) وقف شده، دارای جلد تیماج قهوه‌ای بسیار زیبایی می ¬باشد. در این نسخه، علاوه بر متن کامل نهج البلاغه، در آخر کتاب درباره¬ نقش مُهرهای حضرت علی (ع) و تجلیل از نهج البلاغه مطالبی عنوان شده است.(دایره المعارف بزرگ اسلامی در:
http://www.cgie.org.ir/fa/news/156076)
165- کهن‌ترین نمونه‌های نقش تزئینی نام علی (ع) در معماری اسلامی
نقش نام مبارک حضرت علی (ع) به خط کوفی بنایی، از تزئینات رایج در بناهای آیینی و یادمانی در ایران به شمار می‌آید. آقای دکتر غلامحسین معماریان در کتاب ارزشمند خود «نام علی (ع) در معماری اسلامی ایران با روش خط بنایی»، تصاویر نمونه‌های متعددی از نقوش تزئینی نام حضرت علی (ع) را گردآوری و منتشر کرده است. با این حال مؤلف محترم این کتاب، نمونه‌هایی نسبتاً کهن و بسیار مهم از این دست نقوش را، به ویژه در شماری از بناهای شاخص دوره ایلخانی و سده هشتم هجری همچون گنبد سلطانیه و مقابر باغ گنبد سبز قم که در قالب گچ‌بری اجرا شده، از قلم انداخته است. در حالی‌که تنوع نقش نام علی (ع) به شیوه خط کوفی بنایی، به گونه‌ای که در مقابر باغ گنبد سبز قم به چشم می‌خورد، در کمتر بنای دیگری وجود دارد. با این حال، به نظر می‌رسد که کهن‌ترین نمونه‌های شناخته شده از نقوش تزئینی نام علی (ع)در معماری اسلامی نه متعلق به ایران، بلکه متعلق به حوزه جغرافیایی شام بوده است. تصویر نمونه‌ای از این دست نقوش را که در قلعه شهر حلب در شمال سوریه به دست آمده، هرتسفلد ـ باستان‌شناس آلمانی ـ در کتاب خود درباره کتیبه‌های اسلامی این شهر که حدود نزدیک به یکصد سال پیش منتشر شده، معرفی کرده است. نمونه دیگر، در قلعه شهر طرابلس در ساحل لبنان وجود دارد که احتمالاً متعلق به دوره حاکمیت امرای شیعه مذهب بنی‌عمار (سده ششم هجری) بوده است. البته نمونه‌ای نیز متعلق به دوره مملوکی در مسجد و مزار ابراهیم ادهم در شهر جبله در ساحل سوریه وجود دارد. همچنین از نمونه‌های حاوی نقش نام علی (ع) در بناهای دوره ایلخانی خارج از خاک ایران، می‌توان به مناره زیارتگاه ذوالکفل پیامبر (از آثار معماری دوره الجایتو)، واقع در منطقه «الکفل» (بین کوفه و حلّه) در عراق اشاره کرد. (گنجینه در: http://ganjineh.kateban.com/post/3212)
166- کهن‌ترین اشاره به مزار رؤوس الشهدای دمشق
از خواجه محمد پارسا (درگذشته ۸۲۲ق)، صوفی مشهور طریقت نقشبندیه، رساله بسیار مختصری در مزارات باقی‌مانده است که یک نسخه خطی آن، در ضمن مجموعه شماره ۱۴۵۵ در گنجینه حمیدیه در کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می‌شود. این رساله پیش از این به تصحیح آقای عارف نوشاهی، یک بار در شماره ۲۸ مجله Tasavvuf (چاپ استانبول)، و بار دیگر نیز در شماره ۱۰۵ فصلنامه دانش (چاپ اسلام‌آباد) منتشر شده است. رساله مزارات خواجه پارسا، عمدتاً شامل اشاره‌های مختصری به مزارات مشهور برخی از شهرهای مهم شام و عراق از جمله بیت‌المقدس، الخلیل، دمشق و بغداد است و به نظر می‌رسد مؤلف در این رساله از زیارتگاه‌هایی که یکی از دو سفر حجّ خود دیده، یاد کرده است. البته او درباره بیشتر این مزارات آگاهی‌های تفصیلی به دست نمی‌دهد و به اشاره‌های موجزی اکتفا می‌کند، اما گاه همین اشاره‌های کوتاه، به شناخت پیشینه و قدمت برخی از زیارتگاه‌ها کمک می‌کند. از جمله زیارتگاه‌های یاد شده در این رساله، مزار سرهای شهدای کربلا در قبرستان باب‌الصغیر دمشق است که مؤلف با عبارت «سرهای کسانی که در شهر کربلا شهید شدند»، به آن اشاره کرده است. این اشاره از آن‌رو اهمیت دارد که در منابع و سفرنامه‌ها و تواریخ محلی شام تا پیش از سده سیزدهم هجری، اشاره‌ای به وجود این زیارتگاه نشده است و اشاره خواجه پارسا به آن نشان می‌دهد که این مزار لااقل از آغاز سده نهم مشهور و شناخته شده بوده است.(زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=882)
167- عقل به‌عنوان منبع معرفت دینی از منظر نهج‌البلاغه
«عقل به‌عنوان منبع معرفت دینی از منظر نهج‌البلاغه»عنوان پایان نامه ای در مقطع کارشناسی ارشد است که در اسفند 95 درگروه دین‌شناسی دانشکده ادیان و مذاهب به انجام رسیده است. در چکیده این پایان‌نامه- که با حضور دکتر مصطفی جعفرطیاری به‌عنوان استاد راهنما، دکتر محمدمهدی علیمردی به عنوان استاد مشاور و توسط فرخ رنگرز انجام یافته - آمده است: بی‌تردید مسئلهٔ عقل از مباحث ماندگار و بحث‌انگیز کلام و فلسفه است. موضوع عقل ازاین‌جهت اهمیت دارد که یکی از منابع مهم معرفت است و معرفت زیربنای جهان‌بینی است. اشتراک و افتراق مکاتب مختلف در جهان‌بینی و ایدئولوژی آن‌هاست. لذا بررسی دیدگاه ادیان و مکاتب مختلف نسبت به مسئله عقل امری شایسته و بایسته است. در طول تاریخ، دیدگاه‌های متفاوتی از سوی مکاتب مختلف دربارهٔ عقل ارائه‌شده است؛ دین اسلام نیز از این موضوع مستثنا نیست. در میان کتب اسلامی پس از قرآن، نهج‌البلاغهٔ حضرت امیر (ع) یکی از منابع قابل‌اعتمادی است که می‌توان بامطالعهٔ آن و همچنین مطالعهٔ ترجمه‌ها، شرح‌ها و تفاسیر مختلفی که بر آن نگاشته شده است، به بررسی دیدگاه دروازهٔ شهر علم نسبت به مسئلهٔ عقل پرداخت. هرچند پیش‌ازاین برخی پژوهشگران در کتب و رساله‌های خود به این موضوع پرداخته‌اند لیکن؛ هیچ‌کدام موضوع عقل را منحصراً از منظر نهج‌البلاغه مورد ارزیابی و پژوهش قرار نداده و یا به‌طور موجز و مختصر بر آن مرور نموده‌اند. در این رساله بنابراین است که مسئلهٔ عقل به‌مثابه منبعی از منابع معرفت دینی، از دیدگاه نهج‌البلاغه موردپژوهش قرار گیرد. لذا ابتدا به مفهوم شناسی معرفت و چیستی آن پرداخته، سپس چیستی عقل، کاربردهای واژهٔ عقل، شاخصه‌های عقلانیت و جایگاه عقل موردمطالعه قرار می‌گیرد. در ادامه، قلمروی عقل در معرفت دینی ارزیابی می‌شود. درنهایت آفات عقل و همچنین راه‌های شکوفایی عقل از منظر نهج‌البلاغه به‌طور مفصل ارائه می‌گردد. حاصل این پژوهش آن شد که در نگاه آن امام بزرگوار، عقل یکی از مهم‌ترین منابع معرفت دینی است و از جایگاه رفیعی برخوردار است. در این دیدگاه اگر عقل تحت هدایت و تربیت آموزه‌های وحیانی قرار گیرد نه‌تنها از آفات و آسیب‌ها در امان می‌ماند؛ بلکه در مسیر رشد و تکامل قرارگرفته، انسان را به سرمنزل کمال می‌رساند.
(دانشگاه ادیان و مذاهب در: http://urd.ac.ir/fa/cont/6827)