این نوشتار شرحی از گسترش مناسک و شعائر و همچنین شکل‌گیری دستگاه دینی و نوع مواجهه‌ آن با دستگاه سیاسی بعد از اعلام رسمی مذهب شیعه اثنی عشری در دوره صفویه است.به گمان‌ نویسنده حد اقل چهار دوره از گسترش این آیین‌ها را در جامعه ایرانی عصر صفویه می‌توان سراغ‌ گرفت.دوره اول با ظهور شاه اسماعیل مصادف است که یکپارچه‌سازی عقیدتی انجام گرفت.در دوره بعد مقارن ظهور شاه عباس اول مناسک و شعائر مذهبی چهره‌ای همگانی به خود گرفت، دوره سوم،احتمالا مقارن با سلطنت طهماست و شاه صفی جنبه‌های دراماتیک به این مراسم وارد شد و سرانجام در دوره شاهان ضعیف صفوی همچون سلیمان و حسین،اصولگرایی مذهبی رواج‌ گسترده یافت.بر همین اساس،روابط میان علما و شاه را نیز در طی این دوره درازمدت در سه‌ عرصه فکری و تاریخی می‌توان توضیح داد.در دوره اول،علما شیعی از جبل عامل و عراق به‌ سرزمین ایران کوچ داده شدند و مسئله اشاعه عقاید و همچنین مشروعیت‌بخشی به شاهان از جمله‌ دلمشغولی‌های آنان بود.در دوره دوم با انتقال قدرت از صوفیان به مجتهدان،گرایش اصلی مردم‌ به علما به عنوان نایبان ائمه به حساب می‌آمد و در دوره سوم با ضعف پادشاهان از یک سو و غلبه‌ مناسک بر حوزه همگانی،علما بیش از پیش قدرتمند شدند و حتی از منظر مشروعیت سیاسی‌ اجتماعی بالا سر پادشاهان بودند اگرچه مسئله عدم بسط ید در مفهوم سیاسی آن،آنان را همچنان‌ به همراهی با سلطان وادار می‌ساخت.
noormags.ir